۵۰ درصد از مواد اولیه صنایع داروسازی ما در داخل کشور تولید می‌شود

سالم‌خبر: رئیس اسبق انجمن داروسازان تهران، گفت: اگر ادعا کنیم که همه داروهای ایرانی کیفیت قابل مقایسه با مشابه خارجی دارند، این گزاره غلط است. داروهایی که در ایران ساخته می‌شود، از کیفیت فارماکوپه‌ای مقبولی برخوردارند، اما به لحاظ مطلوبیت کیفیت، برخی بالاتر و برخی پایین‌تر هستند.

سیدحمید خویی همچنین افزود: می‌توان گفت حدود ۵۰ درصد از داروهایی که در ایران تولید می‌شود، از کیفیت بالایی برخوردارند و بسیاری از مواقع مصرف‌کننده‌ها این کیفیت را تشخیص می‌دهند و به داروخانه‌ها می‌گویند که قرص کدام کارخانه را می‌خواهند. لذا همه آنچه در ایران ساخته می‌شود مثل همه جای دنیا از کیفیت فارماکوپه مقبولی برخوردار است، اما ما هنوز راه ناپیموده بسیار درازی را برای ارتقای کیفیت داریم.

وی همچنین با تاکید بر ارتقای کیفیت تولید دارو در کشور عنوان کرد: ارتقای کیفیت دارو در کشور شرایط و لوازمی دارد. کارخانه‌های ما فرسوده شده‌اند، صنعت داروسازی ما به لحاظ اقتصادی ناتوان است، ظرفیت نوسازی خطوط تولید را نداریم و بسیاری از ماشین‌آلاتی که در صنایع داروسازی مشغول کارند حداقل ۳۰ سال از عمر آنها گذشته است. لذا ارتقای قیمت دارو باید به نحوی باشد که اجازه سرمایه‌گذاری برای ارتقای کیفیت کارخانه‌های داروسازی را بدهد. مهم‌ترین عنصر هر دارو ماده اولیه آن است و وقتی ماده اولیه کیفیت بالاتری داشته باشد، دارو هم قیمت بالاتری خواهد داشت. یک ماده اولیه دارو در چین بین ۷۰ تا ۷۰۰ دلار به فروش می‌رسد. مسلماً ماده‌ای که ۷۰۰ دلار قیمت دارد، کیفیت بهتری هم دارد، اما در عمل وقتی ۲۰ کارخانه قرص استامینوفن می‌سازند همه باید به یک قیمت محصول خود را وارد بازار کنند و هیچ کدام انگیزه ندارند که ماده اولیه بهتر و گران‌تر را استفاده کنند، زیرا هزینه بیشتری که پرداخت می‌کنند در قیمتشان دیده نمی‌شود.

خویی همچنین با بیان اینکه نظام کنترل قیمت داروی ما مهم‌ترین آفات صنعت داروسازی است، اظهار داشت: اگر دولت حمایت کند و وام‌های ارزان‌قیمت در اختیار صنایع داروسازی قرار دهد تا خطوط تولید را ارتقا دهند، به طور قطع کیفیت دارویی می‌تواند خیلی بهتر باشد. تکرار می‌کنم کیفیت داروهای خارجی همان‌قدر باید مورد نقد و سؤال باشد که داروهای ایرانی و حتی بیشتر.

وی ادامه داد: معمولاً برای واردات داروهای خارجی هزینه بیشتری را پرداخت می‌کنیم و مصرف‌کننده هم قیمت بالاتری را پرداخت می‌کند. من به عنوان یک کارشناس دارو نمی‌توانم ادعا کنم داروهایی که در ایران ساخته می‌شوند، با مشابه برند اصلی سوئیسی، آلمانی، فرانسوی و یا آمریکایی قابل مقایسه هستند، اما قطعاً می‌توانم ادعا کنم که بسیاری از داروهایی که اکنون آنها را در ایران تولید می‌کنیم، از داروهای هندی، پاکستانی و چینی بهترند. منتها هم داروی هندی عنوان داروی خارجی را دارد و هم داروی آلمانی و نگاه ما به هر دوی این داروها یک نگاه برتربینی است که حتماً داروی خارجی بهتر است. وضعیت صنایع داروسازی ما خوب است و جزو تولیدکنندگان مرغوب‌ترین داروها در کشورهای حاشیه خلیج فارس و همسایگان شمالی محسوب می‌شویم، اما بدان معنا نیست که به آنچه هستیم راضی باشیم. البته جای این نقد و دلسوزی وجود دارد که گاهی یک داروی هندی، چینی یا یونانی با کیفیت پایین‌تر از داروی ایرانی وارد می‌شود و با قیمت پنج تا ۱۰ برابر داروی ایرانی به فروش می‌رود. عضو هیئت علمی دانشکده داروسازی دانشکده داروسازی شهید بهشتی افزود: می‌‌توان ادعا کرد که هیچ فناوری‌ تولید داروی خاص یا عامی در دنیا وجود ندارد که ما در ایران به آن دسترسی نداشته باشیم. ظرفیت تولید دارو و دستیابی به فناوری‌های دارویی حتی فناوری‌های پیشرفته در ایران بسیار بالاست؛ یعنی دانش داروسازی وضعیت مطلوبی دارد و ظرفیت فناوری ما مطلوب است. قبل از انقلاب چیزی به نام تولید ملی دارویی که قابل توجه باشد نداشتیم. چند کارخانه داروسازی کوچک وجود داشت و بیشتر داروها وارد می‌شد. بعد از انقلاب بیشتر شرکت‌های چندملیتی ایران را ترک کردند و داروسازان ایرانی توانستند در شرایط دشوار تحریم اقتصادی و تجاوز صدام به کشور، صنعت داروسازی را سر پا کنند و بیش از ۹۳ درصد داروهای مورد نیاز کشور را در داخل تولید کنند.

وی تصریح کرد: اکنون نیز حدود ۹۳ تا ۹۵ درصد داروهای مورد نیاز در داخل کشور تهیه می‌شود. البته به لحاظ ریالی این‌طور نیست، چون آن پنج تا هفت درصد داروی وارداتی حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد کل بودجه دارویی را می‌بلعد. وقتی که اولین محصول بیوتکنولوژی را در ایران ساختیم، پنجمین کشور دنیا بودیم که به فناوری مهندسی ژنتیک و تولید داروهای بیوتکنولوژیک دسترسی پیدا کردیم یا بعد از آنکه وارد عرصه نانوتکنولوژی شدیم، این فناوری بسیار پیشرفته بود.

خویی همچنین گفت: اگر برخی از داروهای پیشرفته در داخل کشور تولید نمی‌شود، مخصوصاً داروهای بیماران خاص، به این دلیل نیست که در ایران ظرفیت تولید این داروها را نداریم، بلکه میدان مصرف دارویی که در ایران تولید می‌شود غالباً مجموعه داخل کشور است و متأسفانه از ظرفیت‌های صادراتمان استفاده نکرده‌ایم و حتی پنج درصد ظرفیت صادراتی در سال‌های گذشته محقق نشده است؛ مثلاً یک داروی بیماری خاص ممکن است سالانه ۵۰۰ مصرف‌کننده در ایران داشته باشد و این حجم از مصرف کم، تولید را مقرون به صرفه نمی‌کند، اما کسی که در هند، چین یا اروپا برای بیماری‌های خاص دارو می‌سازد، بازار چند میلیونی دارد و هرچه تیراژ مصرف بالاتر برود، قیمت کاهش پیدا می‌کند. اگر در سال‌های گذشته بر روی صادرات کار کرده بودیم، حداقل ۴۰۰ میلیون مصرف‌کننده در دسترس فارسی‌زبان در کشورهای اطراف داشتیم که زمینه‌های عاطفی و روحی بسیار مثبتی برای مصرف داروی ایرانی دارند، اما متأسفانه از این ظرفیت‌ها استفاده نشده است، به خصوص پشتوانه سیاسی (چون در روابط بین کشورها صادرات یک امر سیاسی محسوب می‌شود) خیلی ضعیف است.

وی در مورد توانمندی های کشور در حوزه ی تولید داروهای خاص، گفت: در مجموع تا اینجا دارویی نبوده است که نتوانیم بسازیم، اما داروهای خاص، چون تیراژ مصرف پایینی دارند، تولیدشان در داخل کشور گران تمام می‌شود و باید به اجبار از طریق واردات تأمین شود. وقتی محصولی وارداتی شد، ممکن است تأمین ریال و دلار آن مشکل باشد. از سوی دیگر بحث‌های تحریمی خودنمایی می‌کند که محصول را به ایران بفروشند یا نفروشند؛ مثلاً اکنون یک کارخانه داروسازی فاکتور هشت انعقادی خون را برای کسانی که بیماری خونی معینی دارند تولید می‌کند، چون بخشی از سهام آن متعلق به آستان قدس رضوی است و آستان قدس نیز جزو تحریم‌ها قرار گرفته است و هیچ شرکتی ماده اولیه را به ما نمی‌دهد و عملاً تولید مختل شده است و بیماران با مشکل مواجه شده‌اند.

خویی همچنین ادامه داد: البته با رشد تکنولوژی تولید داروهای مختلف، شرایط فرق می‌کند، چون چهره صنعت داروسازی در دنیا در حال دگرگونی است؛ مثلاً با نسل جدیدی از داروها به نام ژن‌درمانی روبه‌رو هستیم که ژن‌های معیوب را اصلاح می‌کنند، منتها قیمت آنها چند هزار برابر داروهایی است که اکنون مصرف می‌شود. مثلاً از داروهایی که طی یک سال اخیر وارد بازار دارویی آمریکا شده، دارویی به نام همژنیکس برای درمان بیماران هموفیلی است. از این دارو برای درمان بیمارانی که به طور مادرزادی فاکتور ۹ انعقادی ندارند استفاده می‌شود و اگر آنها مدام دارو نخورند، به دلیل خونریزی می‌میرند. اکنون محصولی وارد بازار آمریکا شده که قیمت یک ویال(VIAL) آن ۱۷۵ میلیارد تومان است. برخی مواقع فروش کارخانه‌های تولیدکننده داروهای ضد سرطان ۳۰۰ میلیارد تومان است. در واقع مجموع تولید سال این کارخانه‌‌ها معادل یک و نیم ویال همژنیکس است که برای درمان هموفیلی تولید می‌شود.  

وی با بیان اینکه داروهای جدید تکنولوژی‌های جدیدی هستند که به سرمایه‌گذاری‌ عظیمی نیاز دارند و قطعاً صنایع دارویی دولتی، خصولتی و خصوصی ما ظرفیت و توان این سرمایه‌گذاری‌ها را ندارند، گفت: اگر ۱۰۰ بیمار هموفیلی در کشور داشته باشیم که به فاکتور ۹ نیاز داشته باشند، هزینه تهیه این داروی خاص برای آنها به تمام بودجه دارویی کشور نیاز دارد. پس از این به بعد شرایط کاملاً متفاوت خواهد بود و نگاه سیاست‌گذاران دارو باید به صورت اور‌ژانسی نگاه متفاوتی شود تا بتوانیم برای فردا برنامه‌ریزی کنیم. نمی‌توان به بیمار ایرانی گفت که چون تو ایرانی هستی، باید چشمت را به روی این گزینه‌های درمانی ببندی، چون ما پول نداریم. از سوی دیگر کدام بیمار ایرانی یا بیمار در سایر کشورها می‌تواند چنین هزینه‌ای را برای درمان پرداخت کند یا کدام بیمه حاضر به تأمین چنین بودجه‌ای است.

خویی همچنین در مورد وضعیت تولید مواد اولیه دارویی در کشور تصریح کرد: تقریباً ۵۰ درصد مواد اولیه صنایع داروسازی ما در داخل کشور تولید می‌شود، منتها ممکن است بخشی از مواد اولیه همین ۵۰ درصد وارداتی باشد. رشد خوبی در تولید مواد اولیه داشته‌ایم، اما به این معنا نیست که مواد اولیه‌ای که در داخل کشور ساخته می‌شوند هیچ ارتباطی با موضوع واردات ندارند. اکنون ما مشکل تأمین مواد اولیه را داریم که عوامل متعددی در این امر دخیل هستند. مسئله اول مشکل نقدینگی است. وقتی دلار مدام گران می‌شود، سازنده دارو باید تومان بیشتری داشته باشد تا بتواند گردش مالی خود را مدیریت کند.

وی در مورد مشکل نقدینگی صنایع داروسازی در کشور گفت: وقتی هم که ریال تأمین می‌شود، تبدیل آن به ارز کار دشواری است. همین امروز بانک مرکزی کمتر از ۵۰ درصد ارزی را که در بودجه تعیین شده به تأمین واردات دارویی اختصاص داده است، آن هم ارز مرغوب، اما گاهی ارز نامرغوب اختصاص داده می‌شود که نمی‌توان با آن کاری کرد. گاهی هم ارز به موقع داده نمی‌شود. تقریباً دو سال درگیر کرونا شدیم که داروهای ضد کرونا و بعد هم واکسن بخش مهمی از بودجه دارویی ما را بلعید. واکسن کرونا که مردم سه بار آن را تزریق کردند مجانی وارد نشد، بلکه دولت در قبال آن پول پرداخت کرد و این پول از بودجه دارویی برداشته شد. داروهای گرانی که برای بیماران کرونایی تجویز می‌شد همه آنها از بودجه دارویی تأمین شد. لذا یکباره بخش عظیمی از بودجه دارویی مصرف شد و به موقع برای تأمین مواد اولیه بودجه کافی اختصاص داده نشد.

خویی تصریح کرد که در حقیقت اختلالات مدیریتی و ناهماهنگی مدیریتی در وزارت بهداشت، سمت، گمرک، بانک مرکزی و ... در عمل گردش روان صنعت داروسازی را مختل می‌کند و باعث می‌شود که در تأمین برخی از داروها به خصوص داروهای بیماران خاص با کمبود مواجه شویم. حتی گاهی ترخیص ماده اولیه از گمرک ماه‌ها طول می‌کشد. در سیاست‌های دارویی دچار روزمرگی شده‌ایم. برنامه نداریم که سه ماه یا شش ماه دیگر چه کنیم و این امر همیشه آسیب‌ درخور توجهی خواهد داشت. وی با بیان اینکه مثل همه صنایع ما این تحریم‌ها و محدودیت‌ها انگیزش‌های درونی برای دستیابی به دانش، فناوری و تولید را تقویت کرده است اما عوامل درونی در اختلا‌ل‌های نظام دارویی بیشتر از عامل تحریم مؤثر هستند، عنوان کرد: عامل تحریم حتماً مؤثر است و کشورهای تحریم‌کننده ادعا می‌کنند که دارو جزو موارد تحریمی نیست، اما گاهی مواد جانبی، دستگاه‌های تولید و... تحریم می‌شود. مثلاً از دستگاه‌هایی که در صنعت داروسازی کاربرد زیادی دارد دستگاه HPLC است که چون مصرف دوگانه دارد جزو تحریم‌هاست و تأمین آن به شدت سخت شده است و کسانی که می‌خواهند این دستگاه را خریداری کنند باید از طریق چندین واسطه و چندین برابر قیمت آن را خریداری کنند.

خویی تاکید کرد: مشکل انتقال ارز و تحریم سوئیف (نظام جهانی جابه‌جایی ارز) نیز وجود دارد و برخی از تولید‌کنندگان باید برای خرید محصول، ارز را به صورت نقدی ببرند تا بتوانند محصول را خریداری کنند. به نظر من اگر همه مشکلات صنعت داروسازی را تجمیع کنیم، تأثیر تحریم بیشتر از ۳۰ درصد نبوده و بیشتر عوامل داخلی سوء مدیریت‌ها و تغییرات پیوسته مدیریتی است که اختلال در سیستم را ایجاد می‌کند.