هیات امنای ارزی برای رفع کمبودها مکانیسم بازار آزاد را شبیه‌سازی کند

سالم خبر: وزارت صمت در حالی سخن از تولید شبانه روزی ماسک توسط واحدهای تولیدی می زند که از سویی دیگر وزارت بهداشت و درمان اعلام می کند، طی ده روز گذشته فقط یک میلیون ماسک تحویل گرفته است. این در حالیست که هر روز نیز خبر از اکتشافات تعزیرات مبنی بر کشف میلیون ها ماسک و دستکش نیز به گوش می رسد که با درنظر گرفتن شرایط خاص کشور بدون اعمال تشریفات اداری همه‌ی اقلام مکشوفه را تحویل وزارت بهداشت داده است. با این‌حال همچنان مردم ماسک ندارند و هر روز سلطانی جدید و انبار احتکار شده ای  تازه کشف می‌شود.

محسن پرورش کارشناس سرمایه گذاری در گفت‌وگو با سالم خبر معتقد است بحران بوجود آمده در حوزه تامین ماسک و دستکش و ... بازار نه به علت سودجویی فرصت طلبان، بلکه به دلیل عدم فهم سازوکارهای اقتصاد و بازار است. مشکلی که با چند راهکار ساده اقتصادی می‌تواند حل شود؛ راهکارهایی که در این شرایط می‌توانند دمی برای بیمار از نفس افتاده امروز باشند. پرورش در این باره گفت: با ورود بیماری کووید۱۹ به کشور مشکل کمبود ماسک در بازار به سرعت بوجود آمد؛ مشکلی که اگر مفاهیم کلاسیک و ابتدایی بازار و اقتصاد را درک و لحاظ نکنیم مزمن و عمیق‌تر خواهد شد.
 
وی افزود: طبیعی است وقتی به علت بروز یک بحران، تقاضای محصولی به طور انفجاری در بازار آن بالا می‌رود، سمت عرضه نتواند به سرعت خود را با این افزایش جهش یافته هماهنگ کند. درچنین شرایطی موجودی بازار شامل خروجی‌ روزانه خطوط تولید، انبارهای تامین‌کنندگان و عرضه‌کنندگان اعم از عمده فروش و خرده فروش به سرعت تخلیه می‌شود و زمان زیادی لازم است تا این شکاف میان عرضه و تقاضا پر شود.
 
پرورش ادامه داد: در چنین وضعیتی معمولا افرادی هم هستند که از شکاف بوجود آمده نهایت بهره را ببرند تا سود خود را حداکثر کنند. اما بدانیم این افراد که به نام احتکارکننده و سودجو شناخته می‌شوند معمولا سهم بزرگی در کمبود بازار ندارند و از قضا در صورتی خودمان در روان شدن جریان عرضه و تقاضا مانع بیشتری ایجاد نکنیم انبارهای محتکرین هم خود به خود شروع به تغذیه بازار خواهند کرد؛ هوشمندی، درایت و اقدام به‌ موقع سیاست‌گذاران می‌تواند عرصه را برای فعالیت چنین افرادی تنگ کند.
 
وی در ادامه با بیان اینکه ظاهرا رفع مشکل موجود در بازار ماسک در شرایط اخیر بر عهده هیات امنای صرفه جویی ارزی نهاده شده است گفت: جدا از اینکه کدام نهاد و وزارت‌خانه‌ای در کشور متولی رفع این بحران باشد در بازاری که سمت تقاضای آن شعله‌ور است و سمت عرضه‌اش کم رمق، دستور به تولید و فروش انحصاری آن هم به قیمت مصوب و نه واقعی بازار به طور قطع موجب ترساندن و کم انگیزه شدن سمت عرضه خواهد شد ( واقعیت را نا دیده نگیریم؛ قیمت واقعی قیمت بازار است نه مصوب).
 
وی در بیان مثالی گفت: تصور کنیم سمت عرضه ماسک یک حوضچه آبرسانی است و سمت تقاضای ماسک یک زمین به شدت خشک و نیازمند به آب که بسیار بزرگ‌تر از ظرفیت آب‌دهی سمت عرضه هم است.پای گذاردن نهادهای دولتی به این صحنه مانند آن است که لوله آب‌رسانی - خود بخود باریک و ناکافی - بین آن استخر و زمین را هم فعلا ببندیم. در حالی که نخستین نیاز و اقدام فوری باز نگه داشتن و مراقبت از همان خط ارتباطی کنونی بین دو سوی تامین و مصرف آب است تا خشکسالی - دست کم - از آنچه است بدتر نشود.دستور به عرضه کنندگان و جمع آوری تولید آنها حکم بستن همان لوله آب رسانی را دارد.
 
این کارشناس سرمایه‌گذاری ادامه داد: اما حالا که هیات امنای ارزی وارد این بازار شده باید دید چگونه و طبق چه سیاستی می تواند در تنظیم این بازار نقش کمک کننده و اثرگذار داشته باشد.اکنون شایسته است هیات امنای ارزی با ابزارهای در اختیار خود مکانیسم بازار آزاد را شبیه سازی و برای مدتی نقش بازار آزاد را بازی کند تا زمانی که تامین‌کنندگان بتوانند خود را به تقاضای ایجاد شده در بازار برسانند.
 
پرورش در توضیح اینکه این مکانیسم به چه شیوه ای قابل انجام است، گفت: برای اینکه هیات امنا بتوانند نقش خود را به عنوان شبیه ساز بازار آزاد به خوبی ایفا کند ابتدا باید نیازها و واقعیات تولیدکنندگان را درنظر داشته باشد و بداند که یک تولیدکننده برای آنکه بتواند به سرعت و طی بازه زمانی کوتاه میزان تولید خود را افزایش دهد هم به انگیزه مادی ناشی از فروش سریع و به قیمت بازار آزاد محصول خود نیاز دارد و هم به نقدینگی.
 
وی با اشاره به اینکه تولید کننده نمی تواند به صورت دستوری، طی زمان کوتاهی هم تولید خود را افزایش دهد و هم آن را به قیمت مصوب بفروش برساند و از سودی که امکان دست‌یابی دارد چشم پوشی کند. لطفا بپذیریم که این یک انتظار عملی و اقتصادی برای رفع کمبود در بازار نیست، ادامه داد: برای این منظور دولت یا هر وزارت‌خانه‌ای که از اختیارات یا امکانات لازم برخوردار است باید ابتدا وام های تشویقی و بدون بهره برای پرداخت به تولیدکنندگان این کالا و حتی کسانی که امکان راه‌اندازی سایت های تولید این محصول را در بازه زمانی کوتاه دارند تصویب کند و تحویل دهد زیرا تولید کنندگان برای افزایش ناگهانی حجم تولیدات خود به شدت نیاز به سرمایه در گردش بیشتر دارند و در شرایط موجود پر تورم اقتصاد و فضای اتهامی امروز این بازار، نقدینگی لازم را به راحتی نمی‌توانند تامین کنند.
 
پرورش تصریح کرد: علاوه بر این برای تولیدکنندگان حق تولید و سپس فروش ماسک به قیمت بالاتر از قیمت مصوب باید پذیرفته شود. در واقع باید قبول کنیم که تولید کننده انگیزه و تمایل دارد که در شرایط شوک تقاضا محصول خود را با قیمت بالاتری عرضه کند اما نهادهای متولی اگر می‌خواهند نقش سازنده و در راستای رفع کمبود و به تعادل رساندن مجدد بازار را ایفا کنند نه باید مانع سودآوری بیشتر تامین‌کنندگان شوند و نه باید اجازه دهند بار این افزایش قیمت بر دوش مصرف کننده قرار بگیرد؛

چگونه؟

این کارشناس سرمایه‌گذاری همچنین اظهار داشت: اینجا همان نقش شبیه سازی بازار آزاد معنی پیدا می‌کند یعنی اگر وزارت بهداشت و هیات امنای ارزی و وزارت صمت می‌خواهند به رفع بحران موجود کمک کنند باید بحران ملی در زمینه عرضه ماسک را با پرداخت یارانه کوتاه مدت به بازار ماسک حل کنند؛ بدین معنی که محصول تولیدکنندگان را با قیمتی بالاتر از قیمت های مصوب و حتی نزدیک به قیمت بازار خریداری کنند اما به قیمت مصوب در بازار و به فروشندگان و مصرف کنندگان عرضه کنند. در چنین شرایطی تولیدکنندگان انگیزه لازم برای تولید را پیدا کرده و میزان تولیدات خود را بالا می‌برند و هیات امنا طی یک بازه زمانی می‌تواند عطش و نیاز بازار را تا حدود زیادی پاسخ دهند تا به تدریج این تقاضای پر عطش فروکش کند و بازار به حالت عادی خود باز گردد.

وی با بیان اینکه تصویب و پرداخت یک سوبسید ویژه در وضعیت یک بحران ملی از وظایف رایج دولت‌ها است ادامه داد: هنگامی که تقاضا به حالت عادی خود بازگردد دیگر نه انگیزه‌ و نه امکانی برای احتکار و گرانفروشی وجود نخواهد داشت.

 پرورش افزود: برای رفع یک اختلال بحرانی در جریان عرضه و تقاضا باید با تقلید آن ساز و کار و شبیه سازی یک بازار آزاد برای مدتی کوتاه بازار را به تعادل و آرامش بازگرداند.
 
وی تاکید کرد: آرامش مساله مغفول دیگر است.

پرورش با بیان اینکه لطفا سیاست گذاران توجه کنند که حملات لفظی و اتهام‌زنی به تامین‌کنندگان و فروشندگان یک کالا در زمان کمبود آن، بر التهاب بازار افزوده و تامین کنندگان و عرضه کنندگان را خشمگین‌تر کرده و از انگیزه‌های آنها برای تلاش می‌کاهد. اکنون فضای روانی ویژه‌ای بر بازار ماسک و مواد ضد عفونی کننده سایه انداخته که گوئی تولید و فروش آنها نوعی جرم پنهان محسوب می‌شود.
 
وی تصریح کرد: کمبود ریشه در ماهیت عملکرد بازار و رفتار انسان‌های تشکیل دهنده بازار دارد و در چنین وضعیتی تصمیمات غیر اقتصادی که ریشه در ماهیت بازار نداشته باشند، جامعه را به سمت احتکار و رفتارهای غیر اخلاقی بیشتر سوق می‌دهد. یادمان باشد که بازار سیاه با بگیر و ببند و فرآیندهای دستوری سیاه‌تر می شود. این یک اصل بارها اثبات شده و در طی قرون و در تمام بازارهای دنیا است.

پرورش همچنین گفت: سودجویان نیز به قصد فروش آتی و با قیمت های چند برابری در زمان بحران عرضه‌ی یک کالا، آن را در انبارهای خود احتکار می‌کنند. اما اگر دولت سیاست‌های درست و مبتنی بر پذیرش حق سودآوری بیشتر برای سمت عرضه در دوران کمبود را در زمان درست اتخاذ و عملیاتی کند، محتکرین هم مجبور می شوند کالای خود را برای جلوگیری از زیان، وارد بازار کنند و بازار کم‌ کم به حالت طبیعی باز می‌گردد.