چرا سیاستگذاران حوزه دارو از رفتارهای محتوم به شکست خود دست برنمی‌دارند؟

سالم خبر: پس از سقوط هیتلر همه در آلمان به این واقعیت پی بردند که او چه بلایی بر سر کشور و زیربناهای آن آورده است؛ اما به گفته ی هاینریش‌بل فیلسوف آلمانی در این میان مخروبه ی دیگری به نام خیانت به کلمات نیزمشهود بود که تنها روشنفکران آن را درک می کردند. بسیاری از کلمات شریفی همچون آگاهی، پیشرفت و عدالت دیگر معنای خود را از دست داده و پوچ شده بودند.

این مقدمه؛ شاه بیت گفت و گوی محمود هادی پور دهشال، پژوهشگر و کارشناس در حوزه دارو با سالم خبر است. گفت و گویی که در آن تلاش شد دستاورد تلاش های مدیران و مسوولانی که همواره برای ایجاد شفافیت، عدالت، توسعه، خدمت به خلق و غیره کوشیده اند را، حداقل در حوزه دارو بررسی کنیم.
 
🔴شما به عنوان یک داروساز و در عین حال به عنوان یک مصرف کننده دارو، اتفاقات اخیر و حرکت هایی که این روزها به بهانه مبارزه با رانت و فساد و ایجاد شفافیت در حوزه دارو انجام می شود را چطور ارزیابی می کنید؟
 
در ابتدای بحث باید بگویم بنده در هیچ کجای صنعت تولید یا واردات دارو سهم و سود مادی ای ندارم، اما همانطور که اشاره کردید به دلیل ابتلا به بیماری تالاسمی مصرف کننده دارو هستم و نگاهی بیمار محور به حوزه دارو دارم. این مساله را مطرح کردم تا بگویم انتقاداتم به نظام دارویی کشور بر سر حب و بغض شخصی یا دعوا بر سر منافع مالی نیست.
 
من به دلیل فعالیت در بنیاد بیماری های خاص با روحیات دکتر نمکی به خوبی آشنایی هستم و علاقه فراوانی هم به ایشان دارم. اما معتقدم آنچه امروز به اسم شفافیت، مبارزه با رانت و فساد و غیره انجام می شود حاصلی جز خیانت به واژگان ندارد.

صنعت داروسازی ایران ادعا می کند طی سال های پس از انقلاب رشد کرده است. اما برای تعریف رشد یک صنعت سه مشخصه اصلی وجود دارد اول اینکه این صنعت به معنای واقعی کلمه فرصت شغلی فراهم آورده باشد. دوم ارزش افزوده نسبی برای اقتصاد کشور ایجاد شده باشد و در آخر سهمی از بازارهای جهانی برای خود تعریف کرده باشد. با این تعریف، نقدهای فراوانی به ساختار نظام دارویی و در کنار آن صنعت دارو وارد است.

حضور گلخانه ای برخی شرکت های تولیدی در بازار داروی ایران نه تنها ایجاد اشتغال نکرده است بلکه با برهم زدن کاتالاکسی بازار موجب شده تا در ازای مثلا 5 شغلی که ایجاد می شود ده شغل از بین برود. درباره حضور در بازارهای جهانی هم باید گفت به جز چند بازار سیاسی که با فشار دولت ها در سایر کشورها ایجاد شده اند حضور قابل توجهی دیگری در بازار جهانی دارو نداریم. از آنجا که رد چشمگیری از صنعت دارو در ایجاد ارزش افزوده نسبی برای اقتصاد هم وجود ندارد، پس با این حساب می توان گفت بحث درباره توسعه این صنعت قابل نقد است.

در حوزه واردات هم سیاست گذار ما به گونه ای رفتار کرده که امروز نمایندگی چند برند معتبر دارویی در جهان در دست یک شرکت است و این در حالی است که بین همین برندهای معتبر جهانی بر سر بازار کشورهای مختلف در جهان رقابت سختی وجود دارد. این موضوع را در هر جایی از جهان مطرح کنیم ما را به سخره خواهند گرفت. ایرادی که موجب می شود به جای آنکه مردم و بیماران بیش از همه برنده رقابت برندهای جهانی، چه در زمینه قیمت و چه در زمینه کیفیت باشند، شرکت های واردکننده نماینده این برندها منفعت اصلی را ببرند.

اما سوال اینجاست که گناه این ایرادات بر عهده کیست؟ سوالی که از دکتر نمکی و مسوولان دیگر باید پرسید این است که شما که این روزها  اظهار داشته اید؛ ارزها گم شده اند و  استنت قلبی تبدیل به مفتول و کابل برق و غیره شده اند چرا به رغم توصیه کارشناسان اقتصادی و حتی فعالان دارویی اصرار بر اختصاص ارز دولتی دارید؟ این سیاست ها در همه جای جهان شکست خورده اند. مسلم است که وقتی به کالایی یارانه بدهیم مجبور می شویم آن را جیره بندی کنیم و برای محافظت از آن تشکیلات وسیعی را به کار بگیریم و دست آخر هم به نتیجه مطلوب نرسیم. زمانی در آلمان شرقی به کالاهای خوراکی یارانه تعلق می گرفت. آنها هم برای جلوگیری از قاچاق کالا به آلمان غربی مجبور بودند عده ای را با اسلحه کنار دیوار برلین قرار دهند. 
 
سوال دیگر اینکه آیا این ارز فقط به واردکنندگان یا تولیدکنندگان داروهای ساخته شده که شما از آنها خوشتان نمی آید تخصیص پیدا کرده یا ماده اولیه سازها هم از آن سهم برده اند. ماده اولیه سازی که ادعا می کند از الف تا ی ماده اولیه دارویی را برای اولین بار در ایران تولید کرده اما در دوره بحران و تحریم اجازه واردات همان ماده اولیه را برای چهار ماه از سازمان دریافت می کند.

حالا اگر واقعا تمام مراحل تولید این ماده اولیه در ایران انجام می شد چرا با نوسان نرخ ارز نتوانستند آن را تولید کنند؟ معنی این مساله این است که این تولید واقعی نبوده است.
 
 🔴 شاید هم برای این تولیدکننده، واردات از خود تولید ارزان تر و به صرفه تر تمام می شود و دقیقا در شرایط بحران می تواند با واردات زیان های قبلی خود را پوشش دهد...
 
بله این حدس را نیز می توان زد. اما در نهایت این سیاست ها به انحصاری منجر می شود که دولت و مردم را در شرایط بحرانی تحت فشار قرار دهد. پس باید از سیاست گذار پرسید چرا دست از رفتاری که محتوم به شکست است بر نمی دارد و بارها آزموده ها را تکرار می کند. علاوه بر این اگر واردات دارو امری ناپسند است چرا فقط برای برخی این قبح وجود دارد. اینجاست که صداقت سیاست گذار در ذهن مردم مخدوش می شود.
 
🔴 در حال حاضر در جمع های دارویی می بینیم که برخی ادعا می کنند به رغم کاهش قیمت داروی ژنریک در تمام دنیا اما همچنان قیمت این داروها در حال افزایش است و از آن سو برخی دیگر بر این مساله اصرار دارند که در آن بقیه دنیا تورم و نوسان قیمت ارز و به تعویق افتادن مطالبات و غیره وجود ندارد. برخی ادعا می کنند ماده اولیه سازها ریپک می کنند و ماده اولیه را به عنوان اینترمدیت وارد می کنند و از آن سو هجمه های وسیع علیه داروهای وارداتی و تولیدات تحت لیسانس هست. یعنی بر سر برخی بدیهیات هم، نه تنها اجماع نیست، بلکه دعواست! چرا؟
 
به دلیل همین عدم شفافیتی که گفتم. در یک اقتصاد نفتی سیاستگذار که مالیات اخذ نمی کند پاسخگو هم نیست. ما اگر خواهان ایجاد شفافیت هستیم باید از مسیر ایجاد رقابت آن را دنبال کنیم اما برخی با ایجاد انحصار و محدودیت در پی ایجاد شفافیت هستند. همین اظهارات اخیر برخی را اگر خوب واکاوی کنیم می بینیم به تمایل برای ایجاد انحصار به نفع گروه نزدیک به خودشان ختم می شود وگرنه مگر سهم داروهای وارداتی و تحت لیسانس چقدر از بازار دارویی ایران است.

در مورد همین بیماری تالاسمی که جنجال فراوانی بر روی داروهای آن ایجاد شد، چقدر از بازار داروهای خوراکی آن را داروهای خارجی تشکیل می دهند؟ ما نزدیک به ۵۰۰ بیمار نیازمند به داروهای خوراکی خارجی داریم اگر این میزان داروی وارداتی کمر تولید دارو در این حوزه را شکسته نشان ضعف تولید داخلی ما دارد. یا مثلا داروی متفورمین چند ده تولیدکننده داخلی دارد و یک شرکت هم تولید تحت لیسانس این دارو را بر عهده دارد. حالا برخی به این تولید تحت لیسانس ایراد می گیرند اما توجه نمی کنند که ایراد از تولیدکننده داخلی است که برای برنامه تولید خود به آمارهای جهانی که نشان از کاهش مصرف متفورمین در همه دنیا دارد بی توجه است و با نگاهی گذشته نگر برای خود برنامه تولید می چیند.

🔴 درحال حاضریک بحث دیگر هم مطرح است و آن اینکه برخی می گویند بخش عمده ای از ظرفیت تولید کارخانه ما خالی است. به اعتقاد شما مطرح کردن همین بحث نشان از عدم وجود نگاه صحیح به صنعت دارو نیست؟

دقیقا! و از این افراد باید پرسید آیا مردم باید تاوان این بی تدبیری شما را بدهند؟ هزاران بار سیاست گذار و سیستم رگولاتور نقد شده است که شما متولی صنعت و سهمیه بندی تولید بین کارخانه و قیمت گذاری و غیره نیستید. اصلا منطق اقتصاد و بازار بر همین استوار است که ناکارامدها از بازار حذف شوند. در این حالت حتی نباید نگران ازدست رفتن فرصت های شغلی بود چراکه نیروی کار هم مجبور به ارتقای مهارت های خود شده و جذب شرکت های قوی تر می شود. مگر نوکیا با ان همه عظمت که روزگاری میزان فروش سالانه گوشی های همراهش از میزان فروش تمام خودروها در جهان بیشتر بود از بازار حذف نشد؟