هنوز تکلیف ما با خودمان معلوم نیست

سالم خبر: مدیرکل دارو سازمان غذا و دارو گفت: با وجود حمایت مستقیم وزارت بهداشت و درمان و سازمان غذا و دارو از صنعت داروسازی کشور و تولید داخلی دارو با توجه به روند تولید دارو در جهان و داروهای نوینی که هر روز به بازار دارویی کشور عرضه می شود و اینکه ما در حوزه تولید دارو، تنها کپی سازی می کنیم و خود نوآوری نمی کنیم، هیچ گاه به واردات دارو بی‌نیاز نخواهیم بود.

سیاست های خرد و کلان برای صنعت داروی کشور، نبود استراتژی کلان و بلند مدت اقتصادی در این زمینه، تاثیر تحریم های موجود بر مدیریت بازار داروی کشور و همچنین نقش نقدینگی بر روند توسعه صنعت داروی کشور از موضوعاتی بود که با محمد عبده زاده، مدیر کل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو به گفت و گو نشستیم که بخش نخست آن در پی می آید:

آقای دکتر، توصیه‌ی دست اندرکاران و متولیان بخش داروی کشور، به ویژه وزیر بهداشت و درمان مقابله با واردات بی‌رویه دارو به کشور و حمایت از صنعت داخلی است که سخن بسیار منطقی است اما با توجه به سازوکار موجود در سازمان غذا و دارو آیا ما با واردات بی رویه‌ی دارو مواجهیم؟

از زمانی که بنده در مجموعه دارویی کشور حضور دارم، می توانم با اطمینان اعلام کنم که استراتژی و سیاست همه وزیران بهداشت و درمان و روسای سازمان غذا و دارو طی این سال ها، چیزی جز حمایت از تولید داخل نبوده است. یعنی هر مقام از هر جناح سیاسی و با هر تفکری، همین استراتژی را پی گرفته است و اغلب در ظرف زمانی خود و با توجه به موقعیت و شرایط موجود، تا جایی که توانسته اند آن را پیش برده اند. اما با توجه به روند تولید دارو در جهان و داروهای نوینی که هر روز به بازار دارویی کشور عرضه می شود و اینکه ما در حوزه تولید دارو، تنها کپی سازی می کنیم و خودمان نوآوری نمی کنیم، پس هیچ گاه به واردات دارو بی‌نیاز نخواهیم شد.

بنابراین درست است که ما هر سال داروهای بسیاری را در کشور برای اولین بار تولید می کنیم اما مولکول آن را خود پتنت نمی کنیم؛ بلکه در واقع آن را از روی مولکول ساخته شده توسط یک شرکت مولتی نشنال کپی کرده ایم. حال در دوره ای، فاصله زمانی بین تولید یک مولکول دارویی نوآورانه در جهان و کپی آن در کشور زیاد و در دوره ای با سیاست هایی که در پیش گرفته شده و حمایت هایی که شکل گرفته این فاصله کاهش یافته است. از سویی چه بخواهیم و چه نخواهیم مردم، پزشکان و حتی مسوولان ما داروهای برند خارجی را ترجیح می دهند به همین دلیل ترتیباتی اتخاذ شده که برخی شرکت های مولتی نشنال در ایران به تولید تحت لیسانس بپردازند تا علاوه بر ورود دانش و تکنولوژهای نوین به کشور و اشتغال زایی، به این گونه نیازها هم پاسخ داده شود. در این راستا داروهایی در حال تولید و داروهایی در مراحلی هستند که در نهایت منجر به تولید در کشور خواهند شد. در آمارنامه سال 97 هم برای همه داروهای تحت لیسانس را چه آنها که وارد می شوند و چه آنها که در داخل تولید می شوند، فایل مجزایی باز شده و از داروهای تولید داخل یا وارداتی جدا شده اند.   

از سوی دیگر وضعیت منابع ارزی کشور ما در مقاطع مختلف متغیر بوده و به تناسب آن واردات انواع کالاها تغییر کرده و دارو؛ تنها یکی از کالاها و بخش هایی است که متاثر از این مساله است. به این معنی که با بهبود شرایط ارزی واردات انواع کالاها از اتومبیل گرفته تا دارو افزایش پیدا می کند و با وخیم شدن آن، حمایت از تولیدات داخلی مرجح می شود.

آیا این نشان از نبود یک استراتژی کلان و بلند مدت اقتصادی در کشور نیست؟

دقیقا مساله همینجاست. برداشت من این است که ما یک سیاست کلان اقتصادی که راهبردهای لازم برای گردآوری و هدایت همه زیرمجموعه های اقتصادی در یک چارچوب را دیده و مشخص کرده باشد؛ نداریم! و اگر داشته ایم هیچ وکیل و مسوول و مدیری خود را مقید و ملزم به اجرای آن ندانسته است. بنابراین اسناد و دستورالعمل های بالادستی همچون سند چشم انداز توسعه هم هیچ گاه عملیاتی نشده اند و اگر گزارش هایی هم از پیشرفت در چارچوب این اسناد ارائه شده، همه منحصر به همان مکتوبات کاغذی بوده و در عالم واقع اثری از آنها وجود ندارد. همین نبود یک استراتژی و راهکار مشخص یا عدم تقید به اجرای همان دستورالعمل های موجود، موجب شده تا با وجود اصل 44 قانون اساسی و دستورات اکید رهبری و سایر مسوولان، همچنان بخش اعظم اقتصاد ما در دست بخش دولتی بماند و همواره بخش خصوصی متهم و بخش دولتی مبرا باشد. این یعنی هنوز تکلیف ما با خودمان معلوم نیست. 

اما به طور خلاصه، در کنار هم قرار گرفتن اسناد بالادستی، وضعیت ارزی و پولی کشور و کارهای اجرایی و انجام شده، موجب می شود تا ما یک روند و سیاست مشخص در حوزه تولید و واردات انواع کالاها و از جمله دارو نداشته و بسته به شرایط و در مقاطع زمانی مختلف، در هریک جهش ها و نزول هایی را شاهد باشیم وگرنه همانطور که گفتم همه وزرا از دکتر هاشمی و دکتر نمکی و غیره همه هم و غم حمایت از تولید داخل را دارند.

در شرایط فعلی و با توجه به تحریم های موجود بهترین راه برای مدیریت بازار داروی کشور چیست؟

با توجه به تحریم های بین المللی و کمبود منابع ارزی، این اجبار و الزام وجود دارد که منابع ارزی خود را تجمیع کرده و به اولویت های دارویی اختصاص دهیم و اولویت ما در حال حاضر تولید داخل است. پس از آن داروهای وارداتی که تولید مشابه داخل ندارند اهمیت پیدا می کنند و سپس داروهای وارداتی ای که مشابه داخلی دارند اما تولیدات داخلی نیاز بازار را تامین نمی کنند باید پوشش داده شوند. پس در این شرایط واردات داروهایی که مشابه داخلی دارند و در تولیدکنندگانمان در تامین نیاز بازار به این داروها هم مشکلی ندارند نباید وارد شوند.

به نگاهی به شرایط پیش آمده برای برخی بیماران خاص این مساله چگونه خواهد بود؟

در این میان البته باید وضعیت بیماران خاص که بدن آنها به داروهای خارجی عادت کرده و با تغییر دارو دچار مشکل می شوند هم باید در نظر گرفته شود. در واقع در سیاست گذاری های ما همه جوانب کار دیده و برای آن برنامه ریزی شده است. اما در هر حال گرچه ما برای تولید داروهای ساخته شد هم به مواد اولیه و اینترمدیت های وارداتی نیاز داریم و این مساله حتی برای شرکت های مولتی نشنال هم صادق است اما نباید از نظر دور داشت که در شرایط فعلی تولید در هر بخشی از صنعت دارو، ارزش افزوده بالایی را ایجاد می کند و اگر بخواهیم همه آنچه که امروز در حوزه دارو تولید می شود را وارد کنیم شاید اختصاص کل ارز کشور هم نتواند این نیاز را پاسخ دهد همانگونه که امروز می بینیم سه درصد داروی واردتی ما بیش از دو برابر 97 درصد داروی تولید داخل ارزبری دارد.

پس در شرایط حاضر حمایت همه جانبه از تولید داخل به هر قیمتی است؟

بله. بهترین راهی که امروز با توسل به آن می توان به جامعه کمک کرد حمایت از تولید داخل است ولو اینکه قیمت تمام شده تولیدات این صنعت بالاتر از واردات باشد.

علاوه بر این در همه جای دنیا هم تولید و ایجاد ارزش افزوده خود یک ارزش است پس ما موظفیم صنعتی را که ارزش ایجاد می کند و بار تامین داروی کشور را حتی در شرایط سخت اقتصادی به دوش می کشد حمایت کنیم و هر کاری برای آن انجام دهیم باز کم کاری کرده ایم. بررسی آمار کمبودهای دارویی در همین چند ماه گذشته نشان می دهد که تنها بخش کوچکی از کمبودها مربوط به داروهای تولید داخل و بقیه مربوط به داروهای وارداتی است که اگرچه طبیعی است زیرا کمتر از داروهای وارداتی متاثر از نوسانات ارزی و روابط بین الملل تاثیر می پذیرند اما بیانگر این هم هست که تولیدکنندگان ما تمام قد برای کمک به تامین نیاز دارویی کشور ایستاده اند.

با توجه به نکاتی که فرمودید شرایط برای وارد کنندگان دارو کمی مبهم می شود.

البته همه آنها که برای تامین نیاز دارویی کشور تلاش می کنند و در جایگاه خود به کشور خدمت می کنند، برای ما ارزشمندند و ما موظفیم مشکلات همه آنها را رصد کرده و به نیازهای آنها پاسخ در خور شان بدهیم و این بدان معنا نیست که ما سایر فعالان رنجیره تامین و توزیع دارو را نمی بینیم. ما وظیفه داریم از واردکننده ای که اعتبار بین المللی دارد و در شرایط بحرانی می تواند نیاز بازار دارویی را چه در حوزه واردات ماده اولیه و چه داروی ساخته شده تامین کند هم حمایت کنیم.

روند توسعه صنعت داروی ما طی سال های اخیر با توجه به مشکلاتی همچون کمبود نقدینگی و غیره چگونه بوده است؟

روند توسعه داروهای تولید داخل ما طی سال های گذشته بسیار مثبت و رو به رشد بوده است. شرکت های خصوصی جدیدی شکل گرفته اند و مدام توسعه پیدا می کنند. علاوه بر این تمرکز بر روی توسعه داروهای نوین افزایش پیدا کرده است و در این راه معاونت توسعه و فناوری ریاست جمهوری همکاری فراوانی با ما داشته است. برای مثال در سال 97 با همکاری و هماهنگی این معاونت برای تولید داخلی داروهایی که ارزبری بالایی داشتند فراخوان برگزار کردیم. اما همه این حمایت ها باید به یک جریان سیال تبدیل شود و از این حال جزیره ای و مقطعی خارج شود که باز همه اینها به سیاست های کلان چه در حوزه دارو چه در سایر حوزه ها باز می گردد.