مبادله کلیه؛ لزوماً عملی غیر اخلاقی نیست

 سالم خبر: ایران تنها کشوری در جهان است که اجازه می دهد مبادله کلیه از فرد زنده به فرد نیازمند به پیوند انجام شود؛ در حالی که در بقیه کشورها معمولاً اهدا از فرد غیر زنده یعنی فرد دچار مرگ مغزی شده به فرد زنده اتفاق می افتد.

به گزارش سالم خبر، مرتضی زمانیان عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر و مدیر گروه مطالعات اقتصادی اندیشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف در پنل بازار کلیه، نجات جان یا کال شدن انسان در سومین کنفرانس حکمرانی و سیاست گذاری عمومی با بیان این مطلب و با طرح این پرسش که در جهان بحث جدی ای به قدمت ۳۰ تا ۴۰ سال در این باره وجود دارد که آیا باید خرید و فروش کلیه در بازار انجام شود یا خیر؟ گفت: الوین راث، برنده جایزه نوبل اقتصاد هر گاه در مورد اقتصاد و بازار صحبت می کند اولین کشوری که به آن می‌پردازد ایران است و آنچه برای او بسیار مهم است این است که ایران تنها کشوری است که در آن خرید و فروش برخی اعضای بدن همچون کلیه آزاد است.

زمانیان افزود: در دنیا تلاش می شود اهدای عضو و کلیه را از منظر اهدا از فرد دچار مرگ مغزی به انسان زنده تقویت کنند. برخی کشورهای دنیا موفق شده اند که میزان اهدای کلیه از افراد دچار مرگ مغزی شده را تا بالای ۹۰ درصد ارتقا دهند. اما در این زمینه ما یک مانع مهم در ایران داریم که موجب می شود اهدا از افراد دچار مرگ مغزی به راحتی انجام نشود چون از لحاظ حقوقی اختیار فردی که دچار مرگ مغزی می شود دست خودش نیست و خانواده ها هستند که می توانند برای اعضای فرد متوفی تصمیم بگیرند؛ در حالی که در کشورهای دیگر خود فرد می تواند پیش از مرگ در این باره وصیت کند.

وی تاکید کرد: در ایران تصمیم خانواده برای اهدای اعضای فرد متوفی در یک زمان کوتاه و تحت شرایط و فشار روانی شدید موجب می شود که بسیاری از فرصت‌ها در این زمینه از دست برود و این اتفاق رخ ندهد. پس این مسیر برای ایران خیلی باز نیست اما مسیر جایگزینی که در ما وجود دارد و دستاوردهای زیادی هم داشته است، همین مبادله عضو بین دو فرد زنده است. جالب است که این موضوع نه تنها در ایران بلکه در سایر نقاط جهان یک موضوع تک حوزه ای محسوب نمی شود و از فلاسفه اخلاق گرفته تا پزشکان و پژوهشگران حوزه سلامت، اقتصاددانان، رسانه های غیر پزشکی و غیره، روی این مساله و سازوکارهای اقتصادی و بحث های اخلاقی مرتبط با آن اختلاف نظر دارند.

زمانیان با اشاره کوتاهی به تاریخچه پیوند کلیه در ایران ادامه داد: اولین پیوند کلیه در ایران پیش از انقلاب انجام شد بعد از آن در دوران جنگ امام فتوا و اجازه اهدای عضو در ازای مبادله پول را صادر کردند؛ مساله ای که عملاً مفهوم خرید و فروش کلیه را شکل داد. البته تاریخچه آن مفصل است و بعد از آن که یک خارجی در ازای پرداخت پول، کلیه یک ایرانی را دریافت کرد اعتراض هایی شکل گرفت و سپس این رویه ممنوع شد. از آن پس تنها فروش کلیه از یک ایرانی به ایرانی دیگر میسر بود.

وی گفت: الوین راث می‌گوید اگر من در ایران بودم دوست داشتم ببینم کسانی که اهدای عضو کرده‌اند پس از مدتی چه اتفاقی برای آنان افتاده است. در واقع موضوع اینجاست که به رغم داده های اندک منتشر شده در این باره شاهدیم که از جهاتی مساله اهدای عضو به این روش در ایران خیلی موفق تر از بسیاری کشورهای دیگر بوده است.

عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر همچنین افزود: همین مدل اهدای عضو در ایران موجب شده است بسیاری از بیماران کلیوی در ایران از بیماری نجات پیدا کنند و دچار مرگ نشوند اما همیشه این واهمه‌ نیز وجود دارد که اگر آمار و ارقام درز پیدا کنند حرف های خوبی درباره ایران زده نشود.

وی افزود: به همین خاطر داده ها به راحتی در دسترس پژوهشگران قرار نمی گیرند در حالی که معدود داده هایی که می‌توان بر روی آنها کار کرد نشان می دهند؛ اتفاقاً اگر به موضوع دقیق‌تر و موشکافانه تر و از منظر تحقیقاتی نگاه کنیم این روش بسیار موفقیت آمیز بوده است. این در حالیست که در غیاب انتشار شفاف این آمار برخی مصاحبه ها و گفت‌وگوها مصداقی می شوند برای آنکه نشان دهند این اتفاق در ایران به صورت غیر اخلاقی انجام می شود و گاهی حرف های عجیب و غریبی در این باره زده می شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد:  برای مثال مقاله ای در یکی از ژورنال های خارجی منتشر شده بود که در آن فرد مصاحبه کننده که ادعا کرده بود طی گفت و گوهایی که با افراد اهدا کننده داشته است یک مصاحبه برایش جالب توجه بوده و آن را به عنوان مصداق در مقاله آورده بود. این فرد ادعا می‌کند در این مصاحبه خانمی کلیه‌اش را برای خرید یخچال فروخته و از مصاحبه کنندگان خواسته بود اطلاعات آن محرمانه بماند چون در محله آن ها افراد فقیر متقاضی برای فروش کلیه فراوانند و اگر این افراد بفهمند که من، یعنی آن خانم کلیه اش را برای خرید یخچال فروخته است، وی را دچار مشکل می‌کنند. این خانم در این گفت وگو ادعا کرده بود اقوام من خواهند گفت چرا فرصت سوزی کرده ام  و در حالی که آنها می توانستند از این موقعیت فروش برای اهداف بهتری همچون مداوای فرزند بیمارشان استفاده کنند من از آن برای خرید یخچال بهره برده ام.
زمانیان تصریح کرد: در غیاب آمار شفاف این تصویری است که از کشور ما به بیرون درز می کند و چون هیچ سند و فکت دقیق‌تری وجود ندارد اینهاست که منتشر می‌شود.

وی ادامه داد: یکی از اقدامات انجمن پیوند کلیه مشهد این است که اجازه داده رقم دقیق مبادله کلیه ثبت شود در حالیکه در انجمن پیوند کلیه در تهران تنها رقم ۱۸ میلیون تومان برای امسال ثبت شده و معلوم نیست در پس پرده چه ارقامی رد و بدل شده است. اعداد این مرکز در مشهد نشان می دهند که چگالی قیمت خرید و فروش یک کلیه از سال ۹۰ تا سال ۹۶ حدود ۲۰ و چند میلیون تومان است و ما می توانیم بپذیریم این داده ها واقعی هستند چون دلیلی برای اظهار کذب وجود نداشته است.

زمانیان تاکید کرد: همین مساله نشان می دهد که ادعای کسانی که مطرح می کنند مردم ایران در اثر فقر حاضرند کلیه خود را به قیمت یکی دو میلیون تومان بفروشند و بازهم مشتری پیدا نمی کنند و اضافه عرضه در بازار خرید و فروش کلیه وجود دارد ادعایی کذب بیش نیست.

این عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر اذعان داشت: وقتی در مورد مبادله کلیه صحبت می‌کنیم باید آن را با دلالی اشتباه نگیریم چون این مسئله ای است که همه با آن مخالفیم. اگر انجمن پیوند کلیه خود متولی کنترل این بازار شود افراد در ازای اهدای که انجام می دهند مبلغی هم دریافت کنند و این مساله بتواند هم دلال بازی ها در این بازار را حذف کند و و هم روند اهدای عضو مسیر بهتری را طی کند.

وی افزود:  البته آیین نامه جدید ابلاغ شده از سوی وزارت بهداشت خبرهای خوبی در این باره می‌دهد. کسانی که روی اهدای عضو و به ویژه کلیه به طور تخصصی کار می کنند می دانند که این پروسه، پروسه پیچیده ای است چون در کشورهای پیشرفته ای همچون آمریکا که بر روی ابعاد ترویجی دیگر سرمایه گذاری کنند، جورسازی اعضای پیوندی در سراسر کشور طی سرمایه گذاری های فروان و فرآیندهای پیشرفته میسر شده است. با این حال در کشوری همچون آمریکا کسی که به نقطه ای می رسد که باید پیوند کلیه داشته باشد باید حدود ۳ و نیم سال در صف دریافت بماند. در حال حاضر هم  ۱۰۷ هزار نفر در در صف دریافت هستند و در سال ۲۰۱۶، ۱۸ هزار نفر از بیماران در انتظار پیوند کلیه  فوت کردند که همین عدد تا حدودی برای سالهای دیگر نیز صادق است. هر روز هم  ۲۲ نفر به این اضافه می شود ضمن آنکه این صف در ۱۸ سال اخیر حدوداً دو برابر شده است.

زمانیان اظهار داشت: این در حالی است که در ایران به رغم آن که اهدا از فرد مرگ مغزی شده به راحتی انجام نمی‌شود، با این حال زمان انتظار برای افراد در صف حدود ۵ ماه است. بنابراین این نشان می‌دهد رویه ای که در ایران اتخاذ شده از لحاظ عملکرد بهتر از کشورهایی همچون آمریکاست و مبادله کلیه لزوماً عملی غیر اخلاقی نیست. درواقع لازم است بیشتر روی این مساله بحث کرد و فواید هر روش را جداگانه با مستندات علمی بررسی کرد و تبعات ان را موشکافانه مورد توجه قرار داد.