آیا مصرف دارو در ایران بالاست؟

سالم خبر: مدتهاست در برخی اظهار نظرهای مقامات کشور شنیده می شود که ایران دارای رتبه بالای مصرف دارو در بین کشورهاست. اینکه "در زمینه مصرف دارو ایران جزو 20 کشور نخست دنیا است"،" ایران در آسیا نیز پس از چین مقام دوم مصرف دارو را دارد"،
" سرانة مصرف دارو در ایران 3 برابر استاندارد جهانی است"،" مصرف دارو چند برابر متوسط جهانی است"این جملات بخشی از اظهارنظرهای برخی مقامات و اساتید در زمینه مصرف دارو در کشور است که به دفعات در رسانه های عمومی کشور مشاهده می‌شود. بنابراین  بر آن شدیم که این موضوع را در منابع و مستندات معتبر جستجو و مورد بررسی اجمالی قرار دهیم.

جملات فوق مبنی بر "مصرف بالای دارو در ایران " گزاره ای عمومی است و می‌توان یک یا چند مورد از گزاره‌های زیر را از آن استنباط کرد:
الف: تعداد اقلام دارویی مورد مصرف در ایران بالاست.
ب) ارزش پولی و هزینه داروهای مصرفی در ایران بالاست.
در مورد گزاره اول که مدعی تعداد مصرف بالاست؛ حالات زیر متصور است:

1. بیماران ایرانی بیش از میزان دوز استاندارد تعریف شده دارو مصرف می‌کنند.
   برخی افراد غیر بیمار در ایران دارو مصرف می‌کنند.

چنانچه آمار وزارت بهداشت نشان می‌دهد مهمترین و بیشترین بیماریهای رایج در کشور بیماریهای قلبی، فشار خون، دیابت، بیماریهای تنفسی، بیماریهای گوارشی و بیماریهای اعصاب و روان هستند. بررسی الگوی مصرف داروهای این بیماران نشان می‌دهد که داروهای این بیماران توسط پزشک نسخه می‌شود و مصرف خودسرانه ندارد و این بیماران بدون نظر پزشکان دارو یا دوز آنرا تغییر نمی‌دهند. محاسبه مصرف بر اساس دوز استاندارد روزانه با سایر کشورها نیز مصرف بالاتری را نشان نمی‌دهد. همچنین اقدامات وزارت بهداشت در برگزاری برنامه های تشخیص و غربالگری فشارخون و دیابت، خود گواهی است بر این که مصرف این اقلام دارویی در ایران کمتر از برآوردهای انجام شده است.
در مورد گزاره دوم که بیان می‌کند هزینه دارویی در ایران بالاست، حالات زیر را امکان‌پذیر است:

1. تعداد مصرف دارو در ایران بالا و قیمت‌ها متناسب با سایر کشورهاست.
   تعداد مصرف دارو در ایران نرمال ولی قیمت داروها بالاتر از سایر کشورهاست.
   تعداد مصرف داروهای گرانقیمت در فهرست دارویی کشور بالاست.

مورد اول با توجه مطالب بیان شده در گزاره اول منتفی است بنابراین باید در نظر بگیریم تعداد داروی مصرفی در ایران نرمال یا حتی کمتر از آن است زیرا درصدی از بیماران به داروهای مورد نیاز خود دسترسی ندارند. برای بررسی موارد دوم و سوم که لازمه آن بررسی گران‌تر بودن داروها در ایران است، لازم است موارد زیر بررسی گردد.

1. مقایسه سرانه مصرف دارو بر اساس دلار در ایران نسبت به سایر کشورهای جهان
   مقایسه شاخص قیمت داروهای ضروری در ایران در مقایسه با شاخصهای بین المللی

 برای مقایسه سرانه مصرف دارو در ایران نسبت به سایر کشورها، سعی کردیم میزان سرانه مصرف چند کشور که از نظر جمعیتی، مکانی، فرهنگی، یا ساختار نظام سلامت تشابهاتی با ایران دارند را به همراه اطلاعات چند کشور توسعه یافته از منابع مختلف استخراج و در جدول شماره 1 آمده است:
جدول شماره 1: سرانه مصرف داروی کشورهای

انتخاب شده در مقایسه با چند شاخص اقتصادی و سلامتی (2018)

نام کشور	سرانه مصرف دارو (دلار)	GDP/Capita (دلار)	جمعیت (میلیون)	LE (سال)	Pharma/GDP %	Pharma/Health %
ایران	63	5400	81	75/39	1/16	16/83
عربستان	245	20761	33	74/34	1/18	25/21
ترکیه	110	10540	81	75/16	1/04	19/22
لبنان	272	8523	6	79/37	3/19	49/92
گرجستان	117	4100	4	70/07	2/85	38/14
آلمان	822	52025	82	80/84	1/58	14/06
یونان	603	27534	11	81/29	2/19	27/33
اسپانیا	598	36463	47	83/08	1/64	18/55
چین	1/72	8826	1386	75/78	0/81	14/72
انگلستان	468	41052	66	81/06	1/14	11/88
پرتغال	402	30687	1	80/72	1/31	18/59
پاکستان	13	1426	205	67/7	0/91	34/8
دانمارک	318	49687	58	78/79	0/64	6/3
امریکا	1220	59803	326	80/55	2/04	11/96

تحلیلی گذرا بر این آمار نشان می‌دهد:کشورهایی که از سطح بهداشت و درمان منطقی برخوردارند (حداقل امید زندگی 70سال) سرانه مصرف داروی بالای 100 دلار دارند.

1. کشورهای توسعه یافته که سهم دارو از GDP حداقل است (زیر یک درصد)، GDP  بالا دارند و سرانه دارویی زیر 300 دلار نیست.
   چین به عنوان یک کشور پرجمعیت که شاخصهای جهانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، با اینکه حدود نیمی از بار نظام سلامت را طب سنتی بر عهده دارد محاسبه هزینه های آن در این شاخصها لحاظ نمی‌شود، ولی باز سرانه مصرف از ایران بالاتر است.
   بنظر می‌رسد سهم دارو در کشورهای کمتر توسعه یافته یا درحال توسعه بعلت
   تقدم درمان بر پیشگیری، بسیار بالاست (لبنان، پاکستان و گرجستان بیش از 34 درصد هزینه سلامت را صرف دارو می‌کنند).

در نهایت با توجه به موارد گفته شده، نه تنها میانگین مصرف دارو در ایران پایین نیست بلکه سرانه مصرف دارویی از بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پایین‌تر است. حال باز اگر مسوولین اصرار داشته باشند که مصرف دارو در ایران بالاست آیا بجز موارد ذیل، راه حل‌هایی برای کاهش سرانه مصرف انتظار داریم:

1. کاهش قیمت داروها، این موضوع در مورد تولید داخل به طور قطع با مخالفت صاحبان صنایع داروسازی مواجه و در مورد واردات نیز بعلت وجود کف قیمت ابلاغ شده به شرکتهای داروسازی، امکان‌پذیر نیست. و اتخاذ چنین سیاستی قطعا منجر به عدم تامین و کاهش دسترسی بیماران به داروی زیانده می‌شود.
   
   جایگزینی داروهای گران با داروهای ارزان‌تر و عدم ثبت داروهای جدید گران‌قیمت؛ این سیاست عملا در مقاطعی از سالهای گذشته با تعطیلی شورای بررسی و تدوین داروهای ایران و عدم ورود جدید به بازار اجرا شده ولی نتیجه آن به جز نارضایتی بیماران، افزایش قاچاق، افزایش هزینه‌های واقعی درمان و در نهایت ورود انفجاری دارو پس از مدتی و جبران سنوات گذشته، نبوده است. از سوی دیگر اتخاذ این سیاست با سیاستهای ابلاغی رهبری در حوزه سلامت مبنی بر حمایت از نوآوری و توسعه علوم منافات دارد.
   کاهش دسترسی بیماران به دارو و کاهش مصرف دارو
   کاهش تعداد بیماران هزینه‌ساز  

تعمق در راه حلهای موجود،، امکان‌ناپذیر بودن و یا منطقی نبودن اجرای آنها را می‌رساند.