کدام سیستم ها افراد فاسد تولید می‌کنند؟

سالم خبر: دستگیری معاون سابق درمان دانشکده علوم پزشکی البرز همراه با چهارمدیر این دانشگاه در هفته گذشته از سوی  ماموران واحد اطلاعات سپاه، بازار گمانه زنی ها درباره دلیل این دستگیری ها را داغ کرده است.

کشف بیش از ۸۰ هزار کلیشه جعلی و غلط رادیولوژی و سونوگرافی در یکی از بیمارستان‌های کرج به دلیل بکارگیری پیمانکار فاقد صلاحیت از سوی دانشگاه، صدور حواله داروهای مخدر به شکل انحصاری و خارج از ضوابط و ایجاد چتر حمایتی هدفمند برای متخلفان، نشت غیرقانونی سهمیه‌های «متادون» برخی مراکز ترک اعتیاد استان البرز به مراکز فروش غیرمجاز که به صورت سازمان یافته از دانشگاه علوم پزشکی البرز تا مراکز فروش غیرمجاز هدایت می‌شده است و تخلف و کارشکنی در پرونده رسیدگی به پرونده انبار داروی شبنم نعمت زاده تنها چند مورد از اتهامات موجود در این پرونده است که به طور غیر رسمی و توسط منابع آگاه در اختیار رسانه ها قرار گرفته است.

 اما اینکه این پرونده نسبت به پرونده های دیگر در حوزه ی دارو و درمان دارای چه شاخص هایی بوده است که موجب شده واحد اطلاعات سپاه ماموریت رسیدگی به پرونده فساد این مدیران دولتی را در دست گیرد و آیا از این پس قرار است مبارزه با فساد در حوزه ی بهداشت و درمان و تمامی پرونده های مربوط به آن واحد اطلاعات سپاه ورود کند سوالاتی بود که کیانوش جهانپور رییس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت و درمان در گفت وگو با سالم خبر بدان پاسخ گفت.

وی در این باره گفت: دستگاه قضایی تعیین می کند که کدام ضابط قضایی پیگیری یک پرونده را بر عهده بگیرد. ممکن است گزارش و بررسی اولیه هم از سوی همان ضابط قضایی انجام شده باشد و در نهایت ادامه بررسی و تکمیل پرونده هم با تشخیص مقام قضایی به خود ضابط اولیه محول شده باشد . به همین دلیل نیز پرونده معاون سابق درمان دانشکده علوم پزشکی البرز همراه با چهار مدیر این دانشگاه از سوی واحد اطلاعات سپاه مورد پیگیری است.

اتهامات مطرح شده و مکشوف در این پرونده در شرایط سخت و تحت تحریم کشور نشان از آن دارد که ریشه بسیاری از گرفتاری های بزرگ این روزهای دستگاه حاکمیت و نه فقط دولت یا وزارت بهداشت در نقص سیستم نهفته است. نقصی که به قول میلتون فریدمن برنده جایزه نوبل اقتصاد درتمرکز بر انتخاب افراد است. او می گوید: من باور ندارم که راه حل مشکلات ما این باشد که صرفا افراد درستی را انتخاب کنیم. نکته مهم، ایجاد فضایی است که در آن منفعت ِافراد ناسالم در انجام کار درست باشد. در غیر این صورت حتی افراد سالم  هم کار خوب را انجام نخواهند داد، یا اگر سعی بر انجام آن داشته باشند، سریعا کنار گذاشته می شوند.

 نقص فراگیر سیستم حوزه ی سلامت جامعه نیز در حال حاضر به جای تکیه بر اصلاح آن به نظر می رسد تکیه و تمرکز بر تقویت آن است.  مساله ای که انتقاد بسیاری از بزرگان حوزه سلامت و جامعه داروسازی ایران را به دنبال داشته است. در رویکرد اخیر وزارت بهداشت، به جای تلاش بر تقویت سیستمی سازمان غذا و دارو و تقویت زیرساخت های آن مشی استقلال زدایی از سازمان غذا و دارو در قالب اداره قرارگاهی آن پیگیری شد. مساله ای که نه تنها هیچ یک از مشکلات حوزه سلامت و به ویژه دارو را پاسخ نداده بلکه بر وسعت آنها نیز افزوده است.

محمد نصر اصفهانی در این باره می گوید: برخی با اقتدار مواضع کسانی که روی اصلاح سازوکارها تأکید می‌کنند را مورد نقد قرار می دهند. در حالیکه ایشان تصور دقیقی از سیستم و اصلاح سیستم ندارند!

وی با تاکید بر معضل تفکر شخص محوری برای رفع مشکلات کشور می افزاید: این تفکرِ شخص محور است که توصیه می‌کند برای عملکرد خوب در سازمان‌ها عده‌ای را بگمارید تا کارمندان را بپایند و بعد عده‌ای هم باید آن‌ها را بپایند و... . دستِ آخر هم یک فضای شدیدا امنیتی و ناکارآمد (و فاسد) خروجیِ کار خواهد بود! ولی در طرف مقابل، تفکر مکانیزم-محور می‌گوید مکانیزم(سازوکار)ها را اگر خوب طراحی کنی حتی آدم‌های بد و ناقص هم خوب عمل خواهند کرد و نتایج خوب خودبه خود ایجاد خواهند شد

این متخصص اقتصاد رفتاری می گوید: تأکید همیشگی‌ام بر تقویت تفکر مکانیزم-محور به دو دلیل زیر است: اول آنکه سیستم‌های انسانی پیشرفته‌تر نتیجه طراحی طراحانی با تفکر مکانیزم-محور هستند. دوم؛ تفکر شخص-محور ریشه در تکامل و غریزه بشری دارد و از این جهت مشابه دیگر روش‌های یابنده‌گرایانه(Heuristic) اگرچه سرعت را بالا می‌برد اما احتمال خطای آن بسیار بالاست.

نصر اصفهانی می افزاید: به عنوان مثالی ساده، داستان معروف نصف کردن کیک را به یاد بیاورید. دانش طراحی مکانیزم به ما می‌گوید که قاعده بازی را به این صورت تعریف کنید: «کیک را یک نفر دوپاره کند و دیگری از میان آن دو پاره یکی را برگزیند». نتیجتا شخصی که مسئول دوپاره کردن کیک است تمام تلاشش را خواهد کرد تا دوپاره کاملا برابر باشند.

این اقتصاددان تاکید می کند: اما آدرسی که برخی سیاستگذاران می‌دهند این است که ما افراد را قبلا خوب تربیت کرده‌ایم و خودشان انصاف را رعایت می‌کنند، برای محکم‌کاری هم یک نفر را گذاشته‌ایم که بر آن‌ها نظارت کند حال باید پرسید کدام رهیافت دیوانسالاری بیشتری می طلبد.

وی می گوید: آیا رهیافت تاکسی‌های اینترنتی برای مدیریت تعاملات بین مسافران و رانندگان بهتر است یا رهیافتی که قبلا سازمان تاکسیرانی داشت؟!  پس اساسا یکی از اشکالات سیستم‌های دولتی (حکومتی) در ایران این است که سازوکار بازخورد-اصلاح (یادگیری) در آن‌ها تعبیه نشده است و تمامی آنچه برای حفظ کیفیت سیستم در نظر گرفته شده است همان ادارات حراست هستند که البته در موارد متعددی مشاهده می‌شود که خودشان گلوگاه فساد شده‌اند. 

نصر اصفهانی معتقد است وقتی که بخواهیم تفکر شخص محور را در مبارزه با فساد کنار بگذاریم، به این نتیجه می‌رسیم که باید مکانیزم‌ها را اصلاح کنیم. تفکر شخص-محور می‌گوید که راه کاهش فساد، حذف افراد فاسد از سیستم است. در حالی که تا وقتی مکانیزم‌ها اصلاح نشوند با دستگاهی مواجه هستیم که دائم افراد فاسد جدیدی تولید می‌کند! از یک طرف، دستگاه پشت سر هم دارد افراد فاسد را «تولید» می‌کند و از طرف دیگر، شما ایستاده اید تا آن‌ها را یکی‌یکی شکار کنید! بنابراین باید دستگاه را خاموش کرد. 

وی با طرح این پرسش که چه کسی و به چه صورت باید مکانیزم‌ها را اصلاح کند؟!  و اساسا هدف باید اصلاح سیستم باشد یا فرد؟ می گوید: دقت کنید که شخصیت و نظام باورها و... همه کسانی که فعلا درگیر سیستم هستند قبلا شکل گرفته است. کسانی که باید مکانیزم‌ها را اصلاح کنند خودشان جزیی از همین سیستم هستند.خودتان تصمیم بگیرید که روی کدام جنبه تمرکز کنید.