سالم خبر: مدیریت بحران کرونا در زمستان هنوز نیامده، برای محققان و دولتمردان تمامی کشورهای جهان به چالشی کابوس‌گونه تبدیل شده است. شبهاتی که متاثر از نحوه‌ی تأثیر متقابل ویروس‌های فصلی با ویروس کرونا باشد که هنوز ناشناخته و غیرقابل پیش‌بینی است. به همین دلیل نیز از دیدگاه بسیاری استفاده از واکسن آنفلوانزا میتواند در این‌باره حیاتی باشد.
وقتی کرونا، آنفلوانزا و سایر ویروس‌های فصلی در فصل زمستان به هم برسند چه اتفاقی می‌افتد؟ خوش‌بین‌ها امیدوار بودند کووید-۱۹ گرمای تابستان را تاب نیاوَرَد، آن امیدها اما محو شده است: این ویروس اخیراً در ایران، در میانه‌ی گرمای سوزان آن کشور، دوباره اوج گرفته است و در سنگاپورِ داغ و شرجی هم بدون هیچ مشکلی به کار خود ادامه داد.
اما با فرارسیدن باران و سوز و سرمای پاییز و آنفلوانزا و سرماخوردگیِ همراه آن چه اتفاقی برای کووید-۱۹ و برای ما خواهد افتاد؟ همهگیری زمستانه‌ی آنفلوانزا ، به‌ویژه، چه نقشی در میانه‌ی همهگیری جهانی کووید-۱۹ ایفا خواهد کرد؟
یک مساله روشن است. اَب اُستِرهاوس، ویروس‌شناس مرکز پژوهشی بیماری‌های نوظهور و منتقل‌شده از حیوانات در هانوفر، می‌گوید: پاییز احتمالاً باید منتظر موج‌های کووید باشیم. او امیدوار است تا آن زمان شاید در معالجه‌ی موارد حاد بهتر عمل کنیم و شاید کشورهای بیشتری قادر به تست‌گیری، ردگیری و قرنطینه‌ی تمام مبتلایان و تماس‌های آن‌ها باشند و بهتر از حالا بتوانند ویروس را مهار کنند.
بزرگترین نگرانی در بریتانیا این است که آیا بیمارستان‌ها با بدبختی می‌توانند از عهده‌ی فصل آنفلولانزای زمستانی برآیند؟ آن‌ها امسال باید به همان اندازه برای کووید-۱۹ هم تقلا کنند چون هیچ نشانه‌یی وجود ندارد که این بیماری تا آن زمان تمام میشود و اگر سرما و شیوع سایر ویروس‌های زمستانی بر گسترش آن بیفزاید، اوج هم خواهد گرفت.
نخستین مشکلی که پدیدار خواهد شد تشخیص این مسأله است که بیمار به چه ویروسی مبتلا شده است. باربارا رث، از دانشگاه ناتینگهام، هشدار می‌دهد آنفلوانزا ، کووید-۱۹ و سایر بیماری‌های تنفسی فصلی از حیث علائم تقریباً از یکدیگر تمایزناپذیرند: حتی ازدست‌دادن حس چشایی و بویایی که بسیاری از افراد دچار آن می‌شوند منحصر به کووید-۱۹ نیست. او می‌گوید به تست‌های تشخیصی بیشتر و بهتری نیاز داریم چون تشخیص این تفاوت اهمیت دارد: پرسنل درمانی برای معالجه و مراقب از بیماران کووید-۱۹ به تجهیزات حفاظتی کامل نیاز دارند ولی می‌توان آن‌ها را در برابر آنفلوانزا واکسینه کرد.
سئوال مهمی که پآسخ آن را نمی‌دانیم، این است که کووید-۱۹ با سایر ویروس‌ها چه می‌کند؟ ما هر سال در پاییز با رشته شیوع‌های قابل‌پیش‌بینیِ ویروس‌های تنفسی مواجه‌ایم. این رشته شیوع‌ها با راینوویروس (علت اصلی سرماخوردگی معمولی) شروع میشود که در شهریور ماه هر سال با رفتن دانش‌آموزان به مدرسه و انتقال آن از طریق مخاط‌های‌شان شیوع می‌یابد. درحالی‌که لازم نیست به والدین گفته شود ولی بچه‌ها همان نسبتی را با سرماخودگی دارند که پشه‌ها با مالاریا.
وقتی بیشتر بچه‌ها در معرض راینوویروس قرار بگیرند و سیستم ایمنی‌شان فعال شود این ویروس فروکش می‌کند. آن‌وقت ویروس دیگری شایع میشود: ویروس سین‌سیشیال تنفسی یا RSV. این ویروس هر سال در ماه‌های اکتبر و نوامبر [۱۰مهر ماه تا ۱۰آذر ماه] موجب سرماخوردگی‌های خفیف در همه‌ی افراد میشود، ولی گاه در جوان‌ترین و پیرترین افراد موجب عفونت‌های تنفسی شدید میشود. RSV آن‌قدر شایع است که تقریباً همه‌ی بچه‌های دوساله قبلاً به آن مبتلا شده‌اند و بیشتر از هر ویروس دیگری نوزادان را به‌خاطر سینه‌پهلو روانه‌ی بیمارستان می‌کند.
سپس RSV فروکش می‌کند و اپیدمی سالانه‌ی آنفلوانزا فرامی‌رسد: در همه‌جا از اوائل زمستان تا بهار که عمدتاً ناشی از انتقال آن در بین کودکان است؛ ولی قربانیان اصلی آن سالخوردگان هستند: در بریتانیا به‌طور میانگین سالانه ۸هزار نفر از آنفلوانزا می‌میرند. این جولان قابل‌پیش‌بینیِ بیماری‌های عفونی تقریباً همچون کارزار مغرضانه‌ی ویروس‌ها برای هرچه‌بیشترْ بیمار نگه‌داشتنِ مردم به‌نظرمی‌رسد به‌ویژه در خانواده‌هایی که بچه‌های کم‌سن‌وسال دارند.
ولی این تنها یکی از آثار و نتایج پدیده‌یی است که شناخت اندکی از آن داریم: «تداخلات ویروسی»: درحالی‌که یکی از این ویروس‌ها در یک شخص یا جمعیت مسلط میشود، بنا به برخی دلایل سایر ویروس‌ها نمی‌توانند جایی برای خود دست‌وپا کنند. در سپتامبر ۲۰۰۹ همهگیری جهانی آنفولانزای خوکی که داشت در سراسر جهان شایع می‌شد، باید قاعدتاً از قاره‌ی آمریکا به سوی اروپا حمله می‌بُرد. ولی همهگیری سالانه‌ی راینوویروس عملاً جلوی آن را گرفت. آنفولانزای شدیداً مسریِ جدید فقط زمانی غلبه یافت که راینوویروس‌ها فروکش کردند: RSV آن‌ها [راینوویروس‌ها] را به انتهای صف فرستاد و RSV فقط پس از فروکش‌کردن نخستین موج آنفولانزا وارد عمل شد.
حالا پرسش این است: در این جدال بین ویروس‌ها کووید-۱۹ در کجا قرار خواهد داشت؟ ایان مک‌کی از دانشگاه کوئیزلند می‌گوید: همه‌ی ویروس‌ها این‌طور به‌نوبت وارد میدان نمی‌شوند. گاه چه بسا شما همزمان به دو ویروس مبتلا شوید. بنابراین سؤال این است: کووید-۱۹ از کدام نوع است؟
ما می‌دانیم که فرد مبتلا به آنفلوانزا هم ممکن است به کووید-۱۹ دچار شود: نخستین قربانی کووید-۱۹ در خارج از چین یک مرد ۴۴ ساله‌ی فیلیپینی بود که به آنفلوانزا هم مبتلا شده بود. ما هنوز با قطعیت نمی‌دانیم آیا ابتلای همزمان به آنفلوانزا و کووید، دومی را تشدید می‌کند یا نه؛ ولی این واقعیت که آن قربانی فیلیپینی نسبتاً جوان بود نگران‌کننده است. فلورین کرامر از مدرسه‌ی پزشکی Mount Sinai در نیویورک می‌گوید: «ما تصور می‌کنیم این ابتلایِ همزمان نتایج جالبی نداشته باشد».
پزشکان بیمارستان تونجی در ووهان می‌گویند: در ژانویه و فوریه‌ی امسال، هنگامی که کووید-۱۹ در شهر تثبیت شده بود، آنفلوانزا هنوز هم در حال شیوع بود و بسیاری از بیماران به هر دو ویروس مبتلا بودند. به‌نظر می‌رسید ابتلای همزمانْ شانسِ بقای‌شان را در قیاس با افرادی که فقط کووید داشتند چندان تغییر نداده بود، ولی افرادی که به هر دو مبتلا شده بودند، آسیب قلبی بیشتری دیده بودند و التهاب‌های مهارنشدنی (واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی که بسیاری از بیماران مرحله‌ی آخر کووید را می‌کُشد) در آن‌ها بیشتر و زودتر بود.
البته در جاهای دیگری معدودْ فرصت‌هایی برای پی‌بردن به نحوه‌ی وقوع این ابتلای همزمان داشته‌ایم. مارس گذشته، کووید-۱۹ همزمان با به‌پایان‌رسیدن فصل آنفولانزا به اروپا یورش بُرد، درحالی‌که منع تردد و تعطیلی کسب‌وکارها مانع از گسترش آنفلوانزا و نیز کووید در استرالیا شد و موجب شد فصل آغازین آنفلوانزا سرکوب شود. ولی با محدودیت‌های کمتری که احتمالاً پاییز امسال در نیمکره‌ی شمالی شاهد خواهیم بود، ویروس‌های فصلی و کووید شاخ‌به‌شاخ خواهند شد.
اگر تداخل ویروسیِ قابل‌توجهی وجود داشته باشد، خوش‌بین‌ها امیدوارند اپیدمی پاییزه‌یی که بچه‌ها به بار می‌آورند شاید کووید-۱۹ را مهار کند، همان کاری که این ویروس‌ها با همدیگر می‌کنند. ولی آن ویروس‌ها بیشتر توسط بچه‌ها منتقل می‌شوند، درحالی‌که به‌نظرمی‌رسد کووید عمدتاً توسط بزرگسالان شیوع پیدا می‌کند: چه بسا این ویروس‌ها صرفاً به موازات همدیگر گسترش می‌یابند: به‌طور جداگانه در بین بچه‌ها و بزرگسالان. این شاید بدان معنی باشد که افراد بیشتری در مجموع بیمار و بدحال می‌شوند، بیمارانی که برای گرفتن تخت‌های بیمارستانیِ به‌سرعتْ روبه‌کاهش با یکدیگر رقابت می‌کنند.
از سوی دیگر، شواهدی که نشانگر متفاوت‌بودن سلول‌های مورد تهاجم کووید-۱۹ است، به معنای منتفی‌بودن تداخل ویروسی است اتفاقی که اگر رخ دهد امکان ابتلای همزمان به راینوویروس و RSV و آنفولانزا را فراهم می‌کند و احتمالاً موجب میشود افراد بیشتری به‌طرز جدی‌تری بیمار شوند. اُسترهاوس می‌گوید: ما باید امیداوار باشیم که بهترین سناریو رخ می‌دهد و همزمان آماده‌ی بدترین سناریو باشیم.
و این اساساً به معنای آمادگی برای چون این تنها ویروسی است که برای آن داروی ضدویروس و واکسن داریم (به‌رغم سال‌ها تلاش گسترده برای ساخت واکسنی برای RSV هنوز در این حوزه موفق نشده‌ایم). کرامر می‌گوید: این یعنی آن که واکسن آنفولانزا بزنید.
به دلیل آن که ویروس مدام تکامل می‌یابد باید هر سال خود را در برابر آن واکسینه کنیم. هر سال در فوریه ویروس‌شناس‌ها می‌کوشند پیش‌بینی کنند در زمستان پیشِ رو کدام ویروس‌ها شیوع پیدا می‌کنند و سپس، کارخانه‌های واکسن‌سازی شروع به پرورش ویروس‌های واکسن در تخم‌مرغ‌ها می‌کنند طی فرایندی که شش‌ماه طول می‌کشد و از دهه‌ی ۱۹۴۰ باب شده است.
پس آن‌هایی که می‌خواهند از آنفولانزا پرهیز کنند باید در پاییز، قبل از آن که ویروس هجوم بیاورد، واکسن بزنند. حتی اگر حدس دانشمندان درست باشد این کار در بهترین حالت ۷۰درصد مؤثر است ولی از هیچ بهتر است.
در بریتانیا این واکسن معمولاً برای زنان باردار، افراد بالای ۶۵سال، دانش‌آموزان و کسانی تجویز میشود که به سبب بیماری‌های زمینه‌یی اصلی، مانند دیابت، فشار خون بالا و یا بیماری‌های ریوی، در معرض بیشترین خطر هستند این بیماری‌ها عمدتاً همان‌هایی هستند که خطر کووید-۱۹ را برای شخص افزایش می‌دهند. به‌گفته‌ی کرامر «امسال همه باید این کار را انجام دهند» چون کووید-۱۹ میتواند این خطر را برای همه‌ی افراد افزایش دهد.
دلیل آن تا حدی به این برمی‌گردد که آن افردی که معمولاً واکسن آنفلوانزا نمی‌زنند (چون جزو گروه‌های پرخطر نیستند) چه بسا به سبب ابتلای همزمان به کووید-۱۹ بالاخره شدیداً بیمار شوند و از این دو تا ما فقط می‌توانیم از آنفولانزا پیشگیری کنیم. علاوه بر این، هر سال افرادی که رسماً به واکسن آنفولانزا نیاز ندارند به سبب مشکلاتی (که معمولاً سینه‌پهلو است) کارشان به بیمارستان کشیده میشود و این موجب واردشدن فشار مضاعفی بر بیمارستان‌ها خواهد شد. بدتر آن که، احتمال بیشتری هست که این افراد در هنگام بستری‌بودن در بیمارستان همزمان به کووید-۱۹ نیز مبتلا شوند.
هرچند فرایند تولید انبوه واکسن آنفلوانزا برای زمستان بعد در جریان است و کارخانه‌های واکسن‌سازی می‌گویند تا آنجا که ممکن باشد دُزهای بیشتری از آن را تولید می‌کنند، ولی آن‌ها پیش‌بینی می‌کنند میزان تقاضا از میزان تولید پیشی بگیرد، چون تمام کشورها در سراسر دنیا با زمستانی از آنفلوانزا و کووید-۱۹ مواجه‌اند.
وزیر بهداشت بریتانیا، مت هنکاک، این هفته «بزرگترین برنامه‌ی واکسیناسیون آنفلوانزا در تاریخ» را اعلام کرد؛ در این بین طبق گزارش‌ها NHS [نظام درمانی ملی بریتانیا] میلیون‌ها دُز واکسن بیشتر نسبت به ۲۵ میلیونی که هر سال سفارش می‌دهد، خریده است. ولی معلوم نیست چقدر واکسن در دسترس خواهد بود.
NHS England در ماه مه به پزشکان هشدار داد از ذخیره‌ی سهمیه‌ی کامل واکسن‌شان مطمئن شوند و تلاش مضاعفی به عمل آورند تا اطمینان حاصل کنند افراد معمولی به‌طور کامل واکسینه شده‌اند تا در زمستان بعد تا آنجا که ممکن است از فشار بر بیمارستان‌ها کاسته شود هرچند شاید واکسینه‌کردنِ افرادْ دشوارتر از آنچه فکر می‌کنیم باشد، چیزی مانند تهیه‌ی ابزار حفاظتی کادر درمان علیه کووید-۱۹ (پروژه‌یی که در بریتانیا دشوار و جنجالی شد).
NHS همچنین امیدوار است تمام پرسنل درمانی واکسینه شوند. ولی تا کنون هیچ طرحی برای گسترش واکسیناسیون‌ها به افراد دیگر وجود ندارد. سوای درخواست‌های رهبر حزب کارگر، کِیر ستارمر، برای واکسینه‌کردن رایگان افراد بالای ۵۰سال در برابر آنفلوانزا که گفته میشود در دست بررسی است چون این کار مستلزم ۱۰ میلیون دُز بیشتر از این واکسن خواهد بود.
کرامر می‌گوید تامیفلو، داروی ضدویروسی که برای درمان موارد حاد آنفلوانزا حیاتی است و در همهگیری جهانی سال ۲۰۰۹ جان افراد زیادی را نجات داد، برای کاستن از فشاری که بر بیمارستان‌ها وارد میشود، مفید خواهد بود. ولی تصور میشود موجودی این دارو در اروپا کم باشد.
بدترین سناریو این خواهد بود که آنفلوانزای امسال از نوع آنفلوانزای فصلی کنونی نباشد، آنفلوانزای کنونی تا حد زیادی به آنفلوانزایی مربوط است که پارسال و سال قبل از آن شاهد بودیم و همه نسبت به آن تا حدی مصون هستیم. گاهی یک ویروس آنفلوانزایِ تماماً جدیدی ظاهر میشود که افراد معدودی در برابر آن مصونیت دارند در چنین مواقعی است که می‌گوییم آنفلوانزا «پاندمی» شده است. اگر این اتفاق بیفتد، نه فقط واکسنی که در حال تهیه‌ی آن هستیم در برابر آن مؤثر واقع نخواهد شد بلکه تا شش‌ماه بعد هم خبری از واکسن جدید نخواهد بود.
از حیث شدت، مرگ‌ومیر ناشی از همهگیری جهانی سال ۲۰۰۹ افزایش چندانی در قیاس با یک آنفلوانزای معمولی و البته بد نداشت گرچه قربانیان آن عوض آن که طبقِ معمول هشتادساله‌ها باشند، عمدتاً افرادی بودند که در دهه‌ی چهارم زندگی‌شان بودند. ولی دلیل این عدم‌تفاوت [و شدید نبودن همهگیری جهانی سال ۲۰۰۹] این بود که ویروس از قضا توسط پروتئین‌های سطحی حمل می‌شد که همه‌ی متولدین قبل از ۱۹۵۷ در برابر آن ایمنی داشتند، چون شبیه آنفلوانزایی بود که در آن موقع شایع بود. اما ما لزوماً دوباره این‌قدر خوش‌شانس نخواهیم بود.
ماه پیش دانشمندان چینی هشدار دادند نشانه‌های نگران‌کننده‌یی از شروع گسترش یک نوع آنفلوانزای خوکی در آنجا وجود دارد. این اتفاق تا کنون رخ نداده است ولی این هشداری است از این که همه‌گیری‌های جهانی آنفلوانزا می‌توانند در هر زمانی اتفاق بیفتد.
چشم‌انداز یک همهگیری جهانی آنفلوانزا، که در میانه‌ی همهگیری جهانی موجود کووید-۱۹ به ما یورش بیاورد، ترسناک است. این می تواند میزان مرگ‌ومیرها را افزایش دهد و بیمارستان‌ها را در همه جا از پا دربیاورد.
هرچند احتمالاً خبرهای خوشی هم در آن جبهه [انسان‌ها] وجود دارد. راه‌حل اساسی این است که به جای ساخت مستمر و سالانه‌ی واکسن آنفلوانزا برای آنفولانزاهای فصلی و پاندمی‌ها، یک واکسن دائمی بسازیم؛ واکسنی که با هدف‌قراردادن بخش‌هایی از ویروس که در همه‌ی آنفلوانزاها مشترک‌اند، در پیشگیری از همه‌ی آن‌ها مؤثر واقع شود.
در آن صورت می‌توانیم نظیر سایر بیماری‌ها با یک یا دو بار تزریق واکسنْ خودمان را در برابر همه‌ی آنفلوانزاها واکسینه کنیم و بی‌توجه به آنچه ویروس آنفلوانزا می‌کند، مصون بمانیم. ما حتی می‌توانیم واکسنی اصلی برای همه‌ی مردم ذخیره کنیم تا اگر گونه‌ی بدی از همهگیری جهانی به ما هجوم آورد و مردم تصمیم به زدن واکسن بگیرند، آماده باشیم.
به‌واقع ساختن یک واکسن « کلّی» برای آنفلوانزا سال‌هاست که در آزمایشگاه‌های پژوهش‌های علمی در حال انجام بوده ولی هیچ‌کدام‌شان پیشرفت چندانی نداشته است. ولی هیچ کدام‌شان تاکنون آن آزمایش‌های گران و کاملی را که باید برای سنجش ایمنی و تأثیر واکسن بر روی چندین هزار تن انجام شود (قبل از فرستادن آن به بازار) شروع نکرده‌اند.
پژوهشگران می‌گویند دلیل آن این است که معمولاً فقط یک کارخانه‌ی بزرگ ساخت واکسن میتواند از عهده‌ی سازماندهی و انجام چنین آزمایشی برآید. ولی سودهیِ پروژه‌ها برای کارخانه‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد و، در نتیجه، علاقه‌ی اندکی برای ساخت واکسن کلّی آنفلوانزا وجود داشته است. یکی از دلایل این است که این کار به معنای جایگزین‌کردن واکسن‌های کنونی (واکسن‌هایی که مردم باید هر سال یک‌بار آن را بخرند) با واکسنی است که مردم در زندگی‌شان فقط یک یا چند بار به آن نیاز خواهند داشت [در نتیجه اصلاً صرفه‌ی اقتصادی ندارد].
ولی سرانجام نخستین آزمایشات گسترده و کامل برای یک ساخت یک واکسن کلّی دارد آغاز میشود، پروژه‌یی که بانک European Investment آن را تأمین مالی می‌کند. در اول جولای کارخانه‌ی Biondvax اعلام کرد که آزمایش واکسن کلّی‌اش بر روی ۱۲۴۰۰ نفری که این واکسن پارسال به آن‌ها تزریق شده بود به پایان رسیده است و انتظار می‌رود نتایج نهایی آن تا آخر امسال معلوم شود. دانشمند ارشد این کارخانه، تامی بن‌ـ‌یِدیدیا، می‌گوید اگر نتایج آزمایشات خوب باشد این کارخانه از همین حالا آمادگی تولید سالانه ۲۰ میلیون دُز از آن را دارد و میتواند برای تولید انبوه آن کارخانه‌های بیشتری بسازد. پس شاید سال بعد این مشکل را نداشته باشیم. ولی برای اولین فصل واقعیِ تلاقی آنفلوانزا با کووید-۱۹ در زمستان امسال فقط می‌توانیم امیدوار باشیم که تعداد کافی از مردم واکسن موجود را استفاده کنند تا از این طریق مانع دردسرهای بیشتر شویم هم برای آن‌ها و هم برای نظام‌های سلامت در سراسر دنیا./ منبع: پنجره
ترجمه‌یی از گزارش زیر که در تاریخ ۱۹ جولای ۲۰۲۰ در وب‌سایت گاردین منتشر شده است:
https://www.theguardian.com/society/2020/jul/19/what-happens-when-flu-meets-covid-19
