سالم خبر: رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران گفت : حوادث طبیعی و بحران‌های اجتماعی به دلیل وارد کردن شوک‌های اقتصادی و روحی-روانی تأثیری منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشکیل خانواده و فرزندآوری می‌گذارند.

سالم خبر: رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران گفت : حوادث طبیعی و بحران‌های اجتماعی به دلیل وارد کردن شوک‌های اقتصادی و روحی-روانی تأثیری منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشکیل خانواده و فرزندآوری می‌گذارند.

محمدجلال عباسی شوازی در این باره افزود: مطالعات نشان داده است که حوادث طبیعی و بحران‌های اجتماعی به دلیل وارد کردن شوک‌های اقتصادی و روحی –روانی موجب ایجاد عدم اطمینان نسبت به آینده می‌شوند و تأثیری منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشکیل خانواده، ازدواج و فرزندآوری می‌گذارد .

به گفته‌ی عباسی بر اساس مطالعاتی که در سال 2012 انجام شده افزایش بیکاری در جوانان و خود اشتغالی در سنین بالا مهمترین تاثیر را در کاهش باروری در دوره بحران اقتصادی کشورهای نروژ، سوییس و ایسلند داشته است. 

وی همچنین افزود: مطالعه دیگری در کشورهای کره جنوبی و ایتالیا نشان داده است شرایط ضعیف اقتصادی و عدم امنیت در بازار کار باعث شده زنان فقیرتر و دارای تحصیلات پایین‌ تر نسبت به زنانی که وضعیت اقتصادی-اجتماعی بالاتری داشتند، کاهش باروری بیشتری را تجربه کنند. مطالعه دیگری نیز در 285 منطقه در 28  کشور اروپایی نشان می‌دهد که کاهش باروری با بیکاری ارتباط مستقیمی داشته و تأثیری منفی بر باروری زنان در همه سنین می‌گذارد.  این کاهش در شرایط سخت اقتصادی به ویژه در جنوب و شرق اروپا بیشتر بوده است ؛ دو منطقه ای که سیاستهای رفاهی کمتری را برای فقر و بیکاری ارائه دادند و بیشترین تأثیر را از رکود اقتصادی تجربه کردند. 

استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران معتقد است: در واقع دلیل اصلی این کاهش باروری در دوران شوکهای اقتصادی، عدم اطمینان به آینده و تأثیر منفی آن بر سرمایه گذاری است.  بنابراین همانند این شرایط  می‌تواند در صورت طولانی شدن همه‌گیری کرونا نیز اتفاق بیفتد، ناامنی شغلی و اقتصادی برای عده‌ای از افراد جامعه ایجاد  می‌شود، و افراد به راحتی می‌توانند برنامه ریزی برای ازدواج و فرزندآوری داشته باشند. ترکیب تأثیر بیکاری و تورم نیز منجر به فشار اقتصادی بیشتری برای خانواده ها میشود و اطمینان آنها نسبت به آینده کم میشود.  استرس‌های روحی و روانی ناشی از شرایط کرونا و ترس از ابتلا به بیماری نیز بر رفتارهای باروری زوجین اثر میگذارد و ممکن است زوجین به دلائلی مانند نگرانی درباره سلامت خود یا جنین، عدم دسترسی بموقع به خدمات بهداشت باروری و یا ترس از حضور در بیمارستان برای معالجه و زایمان، در دوران شیوع کرونا فرزندآوری خود را به تعویق بیاندازند. فشارهای اقتصادی بر طبقات پایین و متوسط جامعه که معمولا باروری بالاتری دارند بیشتر است و همین  امر باعث می‌شود تأثیر کاهشی بیشتری بر تعداد کل موالید کشور بگذارند. 

رییس انجمن جمعیت شناسی معتقد است همه این شرایط گواه این است که در دوران کرونا و پسا کرونا (امسال و سال بعد) میزان موالید نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای جهان کمتر از سالهای قبل باشد. دوران کاهش مقطعی فرزندآوری بستگی به شدت و طول مدت دوران شیوع کرونا و فشارهای ناشی از رکود اقتصادی و تورم و زمان بازگشت مردم به زندگی عادی و رونق دوباره بازار کار دارد.  

عباسی معتقد است فرزندآوری همواره در فرهنگ ایرانی به عنوان یک مقوله ارزشمند جایگاه خود را حفظ کرده است و به رغم کاهش سطح باروری در دهه های  گذشته، میانگین باروری ایده آل زوجین ایرانی کمی بیش از دو فرزند است. بنابراین، خانواده ها همواره به داشتن فرزند تمایل دارند، ولی مهم است که چگونه با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه بتوان این ایده و خواسته را به رفتار تبدیل کرد.  باید در نظر داشت که در دوران همه گیری کرونا ممکن است به دلایل پیشگفت حامله‌گی‌های ناخواسته نیز افزایش یابد.  نمونه این افزایش موقت باروری را می توان در سالهای ابتدایی پس از انقلاب اسلامی مشاهده کرد، که به دلائل مذهین و سیاسی، و همچنین منفعل شدن ارائه خدمات تنظیم خانواده و بهداشت باروری، و رکود کسب و کار و عواملی دیگر از جمله تغییر نگرشهای مردم در مورد ازدواج و فرزندآوری،  میزان باروری نسبت به زمان قبل از انقلاب افزایش یافت .

رییس انجمن جمعیت شناسی ایران معتقد است در درا ز مدت تأثیر بحرانها و شوکهای اقتصادی و روحی-روانی بر رفتار جمعیتی اندک خواهد بود . مطالعات نشان داده است افزایش باروری بعد از سپری شدن رکود اقتصادی در تعدادی از کشورها ناشی از بهبود اشتغال زنان بوده است و بخشی از این بازگشت تحت تأثیر شرایط مقطعی و ناشی از باروری به تاخیر افتاده است، ضمن آنکه تفاوتهای سیاستی و رفاهی در درون کشورها هم به الگوهای متفاوت افزایش باروری منجر شده است، در هر حال در دراز مدت تاثیر این شوک های اقتصادی بر رفتار باروری نسلی ناچیز است .

به گفته رییس انجمن جمعیت شناسی، برخی از تحولاتی که در دوران شیوع کرونا و پس از آن رخ می دهد، ریشه در شرایط مزمن قبل از این دوران دارد. به عنوان مثال، وضعیت بیکاری، ناامنی اقتصادی، تغییر نگرش مردم به ازدواج و فرزندآوری از قبل در ذهن مردم شکل گرفته و رفتار آنها را به تدریج تغییر داده و یکباره در دوره کرونا این تغییر رفتارها شدت می گیرد .

عباسی در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهای سیاستی و اجرایی برای برون‌رفت از کاهش تأثیر کرونا بر باروری و فرزندآوری پیشنهاد می‌شود، گفت: ممکن است محدودیتهای مالی که برای دولت ایجاد شده است به عدم تصویب یا عدم اجرای برنامه های افزایش جمعیت منجر شود، بنابراین لازم است سیاستهای کلی جمعیت و برنامه های جمعیتی در جهت حمایت از ازدواج و فرزندآوری با جدیت بیشتر و مدیریت هماهنگ اجرا شوند. تسهیل ازدواج، ایجاد شرایط امن اقتصادی و اطمینان به آینده برای زوجین  می‌تواند در رفتارها و تمایل آنان به فرزندآوری مؤثر باشد. ایجاد شرایطی برای بازگشت به شرایط عادی اشتغال و ایجاد احساس امنیت اقتصادی و اطمینان به آینده  یکی از این راهکارهاست. 

به گفته ی عباسی بین باروری ایده آل و باروری واقعی زنان شکافی  وجود دارد  که با اتخاذ سیاستهای صحیح و دارای ضمانت اجرایی می‌توان روی پر کردن این خلاء و تحقق فرزندان خواسته زوجین متمرکز شد. به طور قطع اجرای برنامه های ملی و سیاستهای کلان کشور از جمله موضوع جمعیت نیازمند حمایت ارکان نظام، همکاری و هماهنگی بین بخشی و همراهی و مشارکت مردم است. در این شرایط سخت کرونایی بهره گیری از پتانسیلهای مردمی در اجرای برنامه های جمعیتی راهگشا خواهد بود . 

به عقیده  عباسی در سال های اخیر، پس از ابلاغ سیاستهای کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری، نهادها و سازمانهای سیاست‌گذاری اجرایی و مراکز علمی گامهایی در جهت تبیین ، برنامه ریزی و اجرایی کردن این سیاست ها برداشته اند و گفتمان کنترل جمعیت به افزایش جمعیت و فرزندآوری در سطح خرد و کلان تبدیل شده و موضوع چرایی به چگونگی اجرا شدن سیاست ها تغییر یافته است. به رغم این تغییر گفتمان به دلیل عدم مدیریت واحد و همچنین کافی نبودن بسترهای اقتصادی و اجتماعی و مدیریتی لازم ایجاد رویه واحد و هماهنگ برای تحقق سیاست های جمعیی به کندی صورت گرفته و در عین حل که برنامه های خوبی در جهت تغییر سیسات جمعیتی کشور انجام شده حجم و جامعیت برنامه ها شاید کمتر از سطح انتظار بوده است.
 
این جمعیت‌شناس در پایان پیشنهاد می‌کند با توجه به پیچیدگی و چند بعدی بودن موضوع جمعیت، موفقیت و پایدار بودن برنامه های جمعیتی مستلزم نگاه سیستمی، تعیین اهداف کوتاه مدت و بلند مدت، همکاری و هماهنگی بین بخشی و ارزیابی و ارزشیابی مستمر است. بنابراین  ایجاد یک کمیته راهبردی زیر نظر رئیس جمهوری متشکل از نمایندگان قوای مقننه و قضاییه و نمایندگان ا ز  کلیه وزارتخانه ها و سازمان های مرتبط با مسائل و برنامه های جمعیتی و چند نفر متخصص در حوزه های دینی، سلامت، جمعیت و اقتصاد تشکیل شود تا با ارائه خط مشی کلی اجرای سیاستهای کلی جمعیت را تضمین نمایند . به منظور نهادینه شدن برنامه های جمعیتی شاید احیای دفتر جمعیت در سازمان برنامه و بودجه بتواند به عنوان دبیر این کمیته ضمن تامین بودجه مورد نیاز، هماهنگی های بین بخشی را برای برنامه های جمعیتی تسهیل کند.