سالم خبر : مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان گفت: مهمترین مشکل ما در حوزه سلولهای بنیادی این است که متاسفانه مراکز سلول درمانی و مراکز پیوند کم داریم. همچنین تعداد پزشکانی که پیوند انجام بدهند و به این کار علاقه داشته باشند، بسیار کم است.
به گزارش سالم خبر از ایسنا، مرتضی ضرابی در نشستی خبری که در بیمارستان بنت‌الهدی در خراسان برگزار شد، با بیان اینکه «امروز در زمره ۱۰ کشور برتری هستیم که دانش سلولهای بنیادی را در اختیار دارند، اظهار کرد:سلول بنیادی در آن واحد دو ویژگی مهم دارد؛ یک اینکه قدرت تکثیر و خودنوع‌زایی دارد، یعنی می‌تواند سلول مشابه خود را تولید کند و همچنین می‌تواند به سلولهای دیگر تمایز پیدا کند.
وی ادامه داد: هر سلولی بنیادی نیست ولی همه بافت‌های بدن سلول بنیادی دارند. مثلا مغز استخوان سلول بنیادی خون‌ساز دارد. بیش از ۵۰ سال است در دنیا از سلولهای بنیادی مغز و استخوان برای بیماری‌های خونی استفاده و پیوند مغز استخوان انجام می‌شود.
انواع مختلف سلولهای بنیادی
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان درخصوص انواع سلولهای بنیادی گفت: سلول بنیادی جنینی داریم که از جنین درحال تکمیل گرفته می‌شود. سلول بنیادی بالغین از دیگر انواع سلولهای بنیادی است که در تمام ارگان‌ها و بافت‌های بدن سلول بنیادی وجود دارد. در خون بند ناف هم سلول بنیادی داریم.
ضرابی با بیان اینکه «یکی از منابع سلولهای بنیادی سلول مغز استخوان است»، خاطرنشان کرد: در این روش که حدود ۵۰ سال است استفاده می‌شود، فرد باید در اتاق عمل تحت بیهوشی قرار بگیرد تا بتوانیم سلول بنیادی از مغز استخوان او بگیریم. نوع دیگری از سلولهای بنیادی از خون محیطی گرفته می‌شود در این روش فرد به دستگاهی شبیه دیالیز وصل شده و سلول بنیادی از خون محیطی او گرفته می‌شود.
وی با اشاره به اینکه «بند ناف و جفت به عنوان یک مجرای ارتباطی بین مادر و جنین است»، تصریح کرد: خون موجود در بند ناف و جفت مملو از سلولهای بنیادی است که اگر جمع آوری شود می‌تواند به عنوان منبع مهمی از سلولهای بنیادی مورد استفاده قرار بگیرد. به همین دلیل است که بانک‌های خون بندناف در دنیا شکل گرفته است. شرکت بن یاخته‌های رویان که زیر مجموعه پژوهشگاه رویان است نیز فعالیت خود را به عنوان مرکز جمع‌آوری سلولهای بنیادی خون بند ناف از سال ۸۴ در کشور آغاز کرد و درحال حاضر در تمام کشور دفاتر نمایندگی داریم که وظیفه جمع‌آوری خون بندباف را برعهده دارند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی ادامه داد: خون موجود در بند ناف حجم ۸۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر دارد. در زمان زایمان سه تا پنج دقیقه زمان طلایی داریم که وقتی نوزاد متولد شد، خون بند ناف را جمع آوری کنیم. اولین پیوند خون بند ناف در ۱۹۸۸ در فرانسه انجام گرفت که نمونه خون بند ناف از خواهر یک بیمار به این برادر پیوند شد و از آن به بعد بود که امکان ذخیره‌سازی خون بند ناف مورد توجه قرار گرفت.
ضرابی یادآور شد: در دندان شیری اطفال نوعی سلول بنیادی وجود دارد که قابلیت تکثیر خوبی دارد. امکان جداسازی این سلول در کشور فراهم شده اما هنوز کاربرد درمانی ندارد.
ذخیره سازی ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف در رویان
وی با اشاره به اینکه دو نوع بانک خون بند ناف عمومی و خصوصی داریم، گفت: در بانک عمومی نمونه خون بند ناف نوزادان اهدا می‌شود و مالکیت آن بر عهده فرد نیست. در بانک خصوصی یا اصطلاحا خانوادگی معمولا قرارداد بسته می‌شود که نمونه خون بند ناف برای خود فرد نگهداری شود که با پرداخت هزینه‌ای این کار صورت می‌گیرد. در رویان هر دو نوع بانک را داریم. درحال حاضر ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف را در رویان از سال ۸۴ تاکنون ذخیره سازی کردیم که این میزان بزرگترین ظرفیت سلول بنیادی خون بند ناف در خاورمیانه است.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان افزود: بانک خون بند ناف عمومی در بیمارستان شریعتی و سازمان انتقال خون هم وجود دارد ولی بانکی که هم خصوصی و هم عمومی باشد فقط در شرکت بن یاخته‌های رویان است.
ضرابی در مورد فرایند بانک خون گفت: خونگیری در بیمارستان با روشی ساده که البته از نظر پزشکی اهمیت بالایی دارد، انجام می‌گیرد. نمونه بلافاصله به آزمایشگاه مرکزی که در تهران است، منتقل می‌شود. دفاتر نمایندگی در استانها فقط نمونه‌های خون بند ناف را جمع‌آوری می‌کنند و کارجداسازی سلول بنیادی فقط در تهران انجام می‌گیرد. البته در چندسال اخیر در استان‌های مختلف از جمله خراسان رضوی این کار را آغاز کردیم. نهایتا بعد اینکه سلولهای بنیادی جداسازی شدند، آن حجم ۸۰-۲۰۰ میلی‌لیتر خون به حجم کیسه ۲۵ میلی‌لیتر تبدیل می‌شود. یعنی سلولهای اضافی، گلبول‌های قرمز و ... را حذف می‌کنیم. این کیسه‌های نهایی را داخل تانک‌های ذخیره سلول و در دمای منهای ۱۹۶ درجه نگهداری می‌کنیم. در حال حاضر گفته می‌شود، امکان نگهداری خون بند ناف تا ۲۰-۲۵ سال وجود داد.
وی یادآور شد: درحال حاضر در دنیا حدود ۸۰۰ هزار نمونه در بانک‌های عمومی و چهار میلیون نمونه در بانک‌های خصوصی ذخیره سازی شده و از این میزان حدود ۴۰ هزار پیوند با استفاده از خون بندناف در دنیا صورت گرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی ادامه داد: ما به جز دفاتر داخل کشور دو دفتر در عمان و کردستان عراق داریم. یعنی نمونه‌های خون بند ناف از کشور امارات و عراق را هم در بانک خصوصی ذخیره‌سازی می‌کنیم.
ضرابی با بیان اینکه «بانک شاخص‌های اطلاعات ژنتیکی سلول داریم»، عنوان کرد: یعنی هر سلول که ذخیره سازی می‌شود باید شاخصه‌های ژنتیکی آن مشخص شود تا بتوانیم برای پیوند از آن استفاده کنیم. در پیوند فرد دهنده و گیرنده از نظر ژنتیکی باید باهم تطبیق داشته باشند. به همین دلیل بزرگترین بانک اطلاعات ژنتیکی که ۷۰ هزار دیتا دارد در بانک خون بند ناف داریم.
وی تصریح کرد:از سایر ضمائم زایمانی به‌جز خون بند ناف هم استفاده می‌کنیم. ضمائم زایمانی به‌جز خون بند ناف شامل خود بند ناف، جفت و پرده جنینی است. پرده جنینی یک زخم پوش بسیار خوبی است که می‌تواند در سوختگی، زخم پای دیابتی و... مورد استفاده قرار گیرد. ما در حال حاضر این پرده جنینی را فرآوری می‌کنیم. بند ناف نوعی سلول بنیادی دارد به نام سلول بنیادی میزانشیمی. این سلول‌ها می‌توانند به سلولهای ماهیچه‌ای، استخوانی و عصبی تبدیل شوند. چیزی که در حال حاضر برای بیماران فلج مغزی از آن استفاده می‌کنیم.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان بیان کرد: ۵۴ درصد نمونه‌های خون بند ناف که در ایران ذخیره شده حاصل تولد نوزادان پسر و ۴۶ درصد حاصل تولد نوزادان دختر است. ۸۶ درصد نمونه هایی که جمع‌آوری کردیم حاصل زایمان سزارین و ۱۴ درصد حاصل زایمان طبیعی است. حجم خونی که در زایمان طبیعی گرفته می‌شود بیشتر است. در مورد خانواده‌هایی که می‌خواهند حتما خون بند ناف را جمع‌آوری کنند، توصیه می‌کنیم زایمان به شکل طبیعی صورت بگیرد.
انجام ۳۰ پیوند با نمونه‌های خون بند ناف رویان
ضرابی اظهار کرد: با بیش از ۱۰۰۰ پزشک در تهران و شهرستان‌ها برای جمع‌آوری خون بند ناف همکاری داریم. بیش از ۴۰۰ بیمارستان در کشور نمونه‌گیری خون بند ناف را انجام می‌دهند. از نمونه‌های خون بند ناف رویان حدود ۳۰ پیوند انجام دادیم که بیشتر در زمینه بیماران مبتلا به اختلالات خونی بوده است. همچنین این شانس وجود دارد که نمونه خون بند ناف افراد غیر خویشاوند را در صورت تطابق ژنتیکی برای افراد استفاده کنیم.
تمام خانواده‌ها ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند
وی گفت: به همه خانواده‌ها که در آستانه تولد فرزند هستند توصیه می‌کنیم ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند اما خانواده‌هایی که ریسک فاکتور دارند؛ مثلا کودک مبتلا به سرطان خون و اختلالات خونی دارند توصیه می‌شود قطعا این کار را انجام دهند. بیشترین پیوندهایی که انجام داده‌ایم پیوندهای خواهر و برادری بودند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمورد اینکه از هر نمونه خون بند ناف تا چندبار می‌توانیم استفاده کنیم، خاطرنشان کرد:این موضوع بستگی به نوع بیماری و اینکه چند کیسه از نمونه فریز شده باشد، دارد. معمولا هر نمونه خون بند ناف تا ۲-۳ کیسه می‌تواند فریز شود. معمولا برای بیماری‌های غیرخونی هر نمونه خون را برای چند بیمار می‌توان استفاده کرد.
ضرابی در پاسخ به این پرسش که چه افرادی می‌توانند از نمونه‌های خون بند ناف استفاده کنند، گفت: در دنیا هم به این شکل است که می‌گویند این سلول‌ها بیشتر از اینکه به درد خود فرد بخورد به درد دیگران می‌خورد. جمع‌آوری خون بند ناف مثل بیمه کردن ماشین و ...است. با اینکه این کار را انجام می‌دهیم اما هیچ‌گاه آرزو نمی‌کنیم از آن بیمه استفاده کنیم. اگر احیانا کودک مبتلا به بیماری شود که نیاز به سلول بنیادی داشته باشد، خودش می‌تواند از نمونه خودش استفاده کند. همچنین این نمونه‌ها برای هر کسی که با آن تطابق ژنتیکی داشته باشد، می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. خوشبختانه در کشور شرایط طوری است که بسیاری افراد از نظر ژنتیکی بایکدیگر تطبیق دارند.
خبرهایی امیدبخش از درمان‌بیماری‌ها با استفاده سلولهای بنیادی
وی تشریح کرد: در کنار بیماری‌های خونی که با سلولهای بنیادی خون بند ناف قابل درمان است، در دنیا در مورد خیلی بیماری‌ها درحال انجام کار تحقیقاتی هستند زیرا محققین معتقدند پتانسیل درمان بیش از ۷۰ بیماری با استفاده از سلولهای بنیادی وجود دارد. در دنیا تلاش می‌شود برای بیماران اتیسم، سکته مغزی، سکته قلبی و ... کارآزمایی بالینی با استفاده از سلولهای بنیادی را انجام دهند. به نظر می‌رسد در یکی دوسال آینده بتوانیم برای درمان بخشی از این بیماری‌ها از سلولهای بنیادی استفاده کنیم.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان اظهار کرد: سال گذشته کارآزمایی بالینی را در کشور بر روی کودکانی که دچار فلج مغزی هستند شروع کردیم. این کار روی ۱۲۰ کودک انجام گرفت وسلول‌های بنیادی خون بند ناف را در یک مرحله به آنها تزریق کردیم. نتایج فاز اول بسیار خوب بوده و فاز دوم از اول دی ماه شروع شده و امیدواریم با نتایج آن امکان ارائه خدمات به همه بیماران فلج مغزی صورت بگیرد. البته نتایجی که گرفتیم متفاوت بوده و به‌عنوان مثال در بیماری تکلم او بهتر شده، در بیماری دیگر بینایی بهبود یافته و ... آنچه در دنیابرای بهبود بیماران فلج مغزی با استفاده از سلولهای بنیادی صورت گرفته نتایج بسیار امید بخشی داشته است.
ضرابی ادامه داد: در دنیا خون بندناف را بعد از تولد نوزادان نارس بلافاصله به خود آنها تزریق کردند و دیدند شرایط بهتر شده مثلاً عوارض تنفسی و عصبی کمتر شده است. ما هم این کار را در یکی از بیمارستان‌های تهران شروع کردیم.
جمع‌آوری بیش از ۱۳ هزار خون بند ناف در خراسان رضوی
وی گفت: در خراسان رضوی بیش از ۱۳ هزار خون بند ناف را از مردم جمع آوری کردیم. نمونه های بانک خصوصی خراسان رضوی ۱۳ هزار مورد است. آمار بانک‌های عمومی را ندارم اما احتمالاً حدود ۵۰۰ نمونه باید باشد. جمع‌آوری خون بند ناف در خراسان رضوی با همکاری بیمارستان بنت‌الهدی انجام شده و این بیمارستان در این زمینه بسیار فعال است. همچنین تنها بیمارستانی است که در مراکز استانها جمع‌آوری پرده جنینی را انجام می‌دهد و به دنبال توسعه طرح‌هایمان درمورد ضمائم زایمانی در بیمارستان بنت‌الهدی هستیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی اضافه کرد: حتی برخی پیوندهایی که برای فلج مغزی و اتیسم قابل انجام است به زودی در بیمارستان بنت‌الهدی انجام خواهد شد. تقریبا تمام بیمارستان‌ها جمع‌آوری خون بند ناف را انجام می‌دهند اما بیمارستان‌های بنت‌الهدی، سینا و مهر در این زمینه فعالیت بیشتری دارند.
هزینه اولیه نگهداری سلولهای بنیادی ۳ میلیون تومان است
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان درمورد هزینه نگهداری سلولهای بنیادی خون بند ناف اظهار کرد: برای افرادی که می‌خواهند نمونه را در بانک خصوصی و برای خود نگهداری کنند هزینه اولیه ۳ میلیون و ۲۰۰ هزارتومان است و سالی ۱۴۰ هزار تومان هم برای نگهداری از نمونه دریافت می‌شود. در بانک عمومی چون نمونه اهدا می‌شود هزینه‌ای دریافت نمی‌کنیم.
ضرابی افزود: علت اینکه بانک‌های عمومی خیلی توسعه پیدا نکرده این است که اعتبار بانک عمومی را باید دولت تامین کند و دولت هم در چندسال گذشته بودجه‌ای برای توسعه بانک عمومی اختصاص نداده است. در مجموع حدود ۴۰۰۰-۵۰۰۰ نمونه در بانک عمومی ذخیره شده است.
وی بیان کرد: در خراسان رضوی فقط دکتر قاسمی و آن هم در بیمارستان‌های دکتر شیخ و منتصریه پیوند سلولهای بنیادی را انجام می‌دهد که تعداد این پیوندها به‌جز برای بیماری‌های خونی فقط برای اوتیسم و فلج مغزی حدود ۲۰ پیوند انجام شده که آمار خوبی است.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان با اشاره به ۴۰ سالگی انقلاب گفت: دستاوردهای ما در حوزه پزشکی از حوزه‌های دیگر ملموس‌تر است. تلاش بر این است از سلولهای بنیادی برای درمان بیماری‌های لاعلاج استفاده شود. توان ما در دانش سلولهای بنیادی به‌گونه‌ای است که نه تنها امروز به اینکه از خارج کشور خدمات دریافت کنیم، نیاز نداریم بلکه از خارج کشور به ما مراجعه می‌کنند که خدمات سلولهای بنیادی را از ما دریافت کنند. این دستاورد ارزشمندی است.
مراجعه سالانه ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری به رویان
ضرابی عنوان کرد: در پژوهشگاه رویان سالانه بالغ بر ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری داریم. دستاورد دیگر موضوع ذخیره سلولی است که بزگترین ظرفیت سلولی در خاورمیانه است. اگر الآن بخواهیم یک نمونه سلول بنیادی خون بندناف را از سایر کشورها برای پیوند بیاوریم ۳۵- ۴۰ هزار دلار هزینه باید کنیم. درصدد این هستیم که در آینده نه چندان دور امکان صادرات محصولات سلولی را فراهم کنیم. دانش سلولهای بنیادی در دنیا دانش نویی است و دودهه است که در دنیا مطرح شده. فاصله ما با دنیا در این زمینه کم است.
کمبود شدید مراکز سلول درمانی و پزشکان علاقه‌مند به پیوند در کشور
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان تصریح کرد: مهمترین مشکل ما در حوزه سلولهای بنیادی این است که متاسفانه مراکز سلول درمانی و مراکز پیوند کم داریم. مراکزی مثل مشهد که بتوانند انواع پیوندها را انجام دهند کم داریم. بخشی از این موارد ناشی از نگاه پزشکان است؛ به این دلیل که کار سلول درمانی کاری پرزحمت است و عشق و علاقه می‌خواهد که پزشکی خود را درگیر پیوند سلول بنیادی کند. افرادی مثل دکتر حمیدیه، قاسمی و... کم پیدا می‌شوند. تعداد پزشکانی که پیوند انجام بدهند بسیار کم است.
کشور سالانه به ۳۰۰۰ پیوند مغز استخوان نیاز دارد
ضرابی افزود: نیاز ما به انجام پیوند سلولهای بنیادی خون ساز یا همان پیوند مغز استخوان، سالانه حدود ۳۰۰۰ پیوند است ولی در کشور طی۱۰ سال گذشته حدود ۳۵۰۰ پیوند انجام شده است. یعنی فقط یک دهم نیاز کشور را مراکز پیوند ما توانستند پوشش دهند. علت این موضوع علاوه بر کمبود مراکز پیوند و پزشکان علاقه‌مند، این است که با اینکه دولت دارد سوبسید می‌دهد و حمایت می‌کند اما هزینه پیوند زیاد است.
وزیر بهداشت مصمم بود پیوند باید رایگان انجام بگیرد. به همین دلیل بار مالی زیادی بر دوش بیمارستان‌ها می‌افتاد. هر پیوند درحال حاضر ۶۰-۷۰ میلیون تومان هزینه دارد به همین دلیل بسیاری از بیمارستان‌ها زیربار این هزینه نمی‌روند. می‌توان گفت هزینه پیوند واقعا برای بیمار رایگان است زیرا مصوبه وزارت بهداشت است که هزینه‌ای بابت پیوند دریافت نشود.
وی در پایان با اشاره به ۱۴ دی‌ماه سیزدهمین سالگرد درگذشت مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی، بنیان‌گذار پژوهشگاه رویان و پایه‌گذار تحقیقات سلولهای بنیادی در کشور گفت: در اوایل دهه ۸۰ به دنبال فعالیت‌هایی که در زمینه سلولهای بنیادی در دنیا انجام گرفته بود ایشان تعدادی از محققین را به کشورهای دیگر فرستادند و مطالعاتی در چند کشور انجام شد و به این نتیجه رسیدند که یکی از عرصه‌های مهم در پزشکی بحث سلولهای بنیادی است. منتها به دلیل برخی ملاحظات اخلاقی که در این زمینه وجود داشت نامه‌ای خدمت مقام معظم رهبری نوشتند و از ایشان کسب تکلیف کردند.
وی ادامه داد: هر سلولی بنیادی نیست ولی همه بافت‌های بدن سلول بنیادی دارند. مثلا مغز استخوان سلول بنیادی خون‌ساز دارد. بیش از ۵۰ سال است در دنیا از سلولهای بنیادی مغز و استخوان برای بیماری‌های خونی استفاده و پیوند مغز استخوان انجام می‌شود.
انواع مختلف سلولهای بنیادی
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان درخصوص انواع سلولهای بنیادی گفت: سلول بنیادی جنینی داریم که از جنین درحال تکمیل گرفته می‌شود. سلول بنیادی بالغین از دیگر انواع سلولهای بنیادی است که در تمام ارگان‌ها و بافت‌های بدن سلول بنیادی وجود دارد. در خون بند ناف هم سلول بنیادی داریم.
ضرابی با بیان اینکه «یکی از منابع سلولهای بنیادی سلول مغز استخوان است»، خاطرنشان کرد: در این روش که حدود ۵۰ سال است استفاده می‌شود، فرد باید در اتاق عمل تحت بیهوشی قرار بگیرد تا بتوانیم سلول بنیادی از مغز استخوان او بگیریم. نوع دیگری از سلولهای بنیادی از خون محیطی گرفته می‌شود در این روش فرد به دستگاهی شبیه دیالیز وصل شده و سلول بنیادی از خون محیطی او گرفته می‌شود.
وی با اشاره به اینکه «بند ناف و جفت به عنوان یک مجرای ارتباطی بین مادر و جنین است»، تصریح کرد: خون موجود در بند ناف و جفت مملو از سلولهای بنیادی است که اگر جمع آوری شود می‌تواند به عنوان منبع مهمی از سلولهای بنیادی مورد استفاده قرار بگیرد. به همین دلیل است که بانک‌های خون بندناف در دنیا شکل گرفته است. شرکت بن یاخته‌های رویان که زیر مجموعه پژوهشگاه رویان است نیز فعالیت خود را به عنوان مرکز جمع‌آوری سلولهای بنیادی خون بند ناف از سال ۸۴ در کشور آغاز کرد و درحال حاضر در تمام کشور دفاتر نمایندگی داریم که وظیفه جمع‌آوری خون بندباف را برعهده دارند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی ادامه داد: خون موجود در بند ناف حجم ۸۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر دارد. در زمان زایمان سه تا پنج دقیقه زمان طلایی داریم که وقتی نوزاد متولد شد، خون بند ناف را جمع آوری کنیم. اولین پیوند خون بند ناف در ۱۹۸۸ در فرانسه انجام گرفت که نمونه خون بند ناف از خواهر یک بیمار به این برادر پیوند شد و از آن به بعد بود که امکان ذخیره‌سازی خون بند ناف مورد توجه قرار گرفت.
ضرابی یادآور شد: در دندان شیری اطفال نوعی سلول بنیادی وجود دارد که قابلیت تکثیر خوبی دارد. امکان جداسازی این سلول در کشور فراهم شده اما هنوز کاربرد درمانی ندارد.
ذخیره سازی ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف در رویان
وی با اشاره به اینکه دو نوع بانک خون بند ناف عمومی و خصوصی داریم، گفت: در بانک عمومی نمونه خون بند ناف نوزادان اهدا می‌شود و مالکیت آن بر عهده فرد نیست. در بانک خصوصی یا اصطلاحا خانوادگی معمولا قرارداد بسته می‌شود که نمونه خون بند ناف برای خود فرد نگهداری شود که با پرداخت هزینه‌ای این کار صورت می‌گیرد. در رویان هر دو نوع بانک را داریم. درحال حاضر ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف را در رویان از سال ۸۴ تاکنون ذخیره سازی کردیم که این میزان بزرگترین ظرفیت سلول بنیادی خون بند ناف در خاورمیانه است.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان افزود: بانک خون بند ناف عمومی در بیمارستان شریعتی و سازمان انتقال خون هم وجود دارد ولی بانکی که هم خصوصی و هم عمومی باشد فقط در شرکت بن یاخته‌های رویان است.
ضرابی در مورد فرایند بانک خون گفت: خونگیری در بیمارستان با روشی ساده که البته از نظر پزشکی اهمیت بالایی دارد، انجام می‌گیرد. نمونه بلافاصله به آزمایشگاه مرکزی که در تهران است، منتقل می‌شود. دفاتر نمایندگی در استانها فقط نمونه‌های خون بند ناف را جمع‌آوری می‌کنند و کارجداسازی سلول بنیادی فقط در تهران انجام می‌گیرد. البته در چندسال اخیر در استان‌های مختلف از جمله خراسان رضوی این کار را آغاز کردیم. نهایتا بعد اینکه سلولهای بنیادی جداسازی شدند، آن حجم ۸۰-۲۰۰ میلی‌لیتر خون به حجم کیسه ۲۵ میلی‌لیتر تبدیل می‌شود. یعنی سلولهای اضافی، گلبول‌های قرمز و ... را حذف می‌کنیم. این کیسه‌های نهایی را داخل تانک‌های ذخیره سلول و در دمای منهای ۱۹۶ درجه نگهداری می‌کنیم. در حال حاضر گفته می‌شود، امکان نگهداری خون بند ناف تا ۲۰-۲۵ سال وجود داد.
وی یادآور شد: درحال حاضر در دنیا حدود ۸۰۰ هزار نمونه در بانک‌های عمومی و چهار میلیون نمونه در بانک‌های خصوصی ذخیره سازی شده و از این میزان حدود ۴۰ هزار پیوند با استفاده از خون بندناف در دنیا صورت گرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی ادامه داد: ما به جز دفاتر داخل کشور دو دفتر در عمان و کردستان عراق داریم. یعنی نمونه‌های خون بند ناف از کشور امارات و عراق را هم در بانک خصوصی ذخیره‌سازی می‌کنیم.
ضرابی با بیان اینکه «بانک شاخص‌های اطلاعات ژنتیکی سلول داریم»، عنوان کرد: یعنی هر سلول که ذخیره سازی می‌شود باید شاخصه‌های ژنتیکی آن مشخص شود تا بتوانیم برای پیوند از آن استفاده کنیم. در پیوند فرد دهنده و گیرنده از نظر ژنتیکی باید باهم تطبیق داشته باشند. به همین دلیل بزرگترین بانک اطلاعات ژنتیکی که ۷۰ هزار دیتا دارد در بانک خون بند ناف داریم.
وی تصریح کرد:از سایر ضمائم زایمانی به‌جز خون بند ناف هم استفاده می‌کنیم. ضمائم زایمانی به‌جز خون بند ناف شامل خود بند ناف، جفت و پرده جنینی است. پرده جنینی یک زخم پوش بسیار خوبی است که می‌تواند در سوختگی، زخم پای دیابتی و... مورد استفاده قرار گیرد. ما در حال حاضر این پرده جنینی را فرآوری می‌کنیم. بند ناف نوعی سلول بنیادی دارد به نام سلول بنیادی میزانشیمی. این سلول‌ها می‌توانند به سلولهای ماهیچه‌ای، استخوانی و عصبی تبدیل شوند. چیزی که در حال حاضر برای بیماران فلج مغزی از آن استفاده می‌کنیم.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان بیان کرد: ۵۴ درصد نمونه‌های خون بند ناف که در ایران ذخیره شده حاصل تولد نوزادان پسر و ۴۶ درصد حاصل تولد نوزادان دختر است. ۸۶ درصد نمونه هایی که جمع‌آوری کردیم حاصل زایمان سزارین و ۱۴ درصد حاصل زایمان طبیعی است. حجم خونی که در زایمان طبیعی گرفته می‌شود بیشتر است. در مورد خانواده‌هایی که می‌خواهند حتما خون بند ناف را جمع‌آوری کنند، توصیه می‌کنیم زایمان به شکل طبیعی صورت بگیرد.
انجام ۳۰ پیوند با نمونه‌های خون بند ناف رویان
ضرابی اظهار کرد: با بیش از ۱۰۰۰ پزشک در تهران و شهرستان‌ها برای جمع‌آوری خون بند ناف همکاری داریم. بیش از ۴۰۰ بیمارستان در کشور نمونه‌گیری خون بند ناف را انجام می‌دهند. از نمونه‌های خون بند ناف رویان حدود ۳۰ پیوند انجام دادیم که بیشتر در زمینه بیماران مبتلا به اختلالات خونی بوده است. همچنین این شانس وجود دارد که نمونه خون بند ناف افراد غیر خویشاوند را در صورت تطابق ژنتیکی برای افراد استفاده کنیم.
تمام خانواده‌ها ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند
وی گفت: به همه خانواده‌ها که در آستانه تولد فرزند هستند توصیه می‌کنیم ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند اما خانواده‌هایی که ریسک فاکتور دارند؛ مثلا کودک مبتلا به سرطان خون و اختلالات خونی دارند توصیه می‌شود قطعا این کار را انجام دهند. بیشترین پیوندهایی که انجام داده‌ایم پیوندهای خواهر و برادری بودند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمورد اینکه از هر نمونه خون بند ناف تا چندبار می‌توانیم استفاده کنیم، خاطرنشان کرد:این موضوع بستگی به نوع بیماری و اینکه چند کیسه از نمونه فریز شده باشد، دارد. معمولا هر نمونه خون بند ناف تا ۲-۳ کیسه می‌تواند فریز شود. معمولا برای بیماری‌های غیرخونی هر نمونه خون را برای چند بیمار می‌توان استفاده کرد.
ضرابی در پاسخ به این پرسش که چه افرادی می‌توانند از نمونه‌های خون بند ناف استفاده کنند، گفت: در دنیا هم به این شکل است که می‌گویند این سلول‌ها بیشتر از اینکه به درد خود فرد بخورد به درد دیگران می‌خورد. جمع‌آوری خون بند ناف مثل بیمه کردن ماشین و ...است. با اینکه این کار را انجام می‌دهیم اما هیچ‌گاه آرزو نمی‌کنیم از آن بیمه استفاده کنیم. اگر احیانا کودک مبتلا به بیماری شود که نیاز به سلول بنیادی داشته باشد، خودش می‌تواند از نمونه خودش استفاده کند. همچنین این نمونه‌ها برای هر کسی که با آن تطابق ژنتیکی داشته باشد، می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. خوشبختانه در کشور شرایط طوری است که بسیاری افراد از نظر ژنتیکی بایکدیگر تطبیق دارند.
خبرهایی امیدبخش از درمان‌بیماری‌ها با استفاده سلولهای بنیادی
وی تشریح کرد: در کنار بیماری‌های خونی که با سلولهای بنیادی خون بند ناف قابل درمان است، در دنیا در مورد خیلی بیماری‌ها درحال انجام کار تحقیقاتی هستند زیرا محققین معتقدند پتانسیل درمان بیش از ۷۰ بیماری با استفاده از سلولهای بنیادی وجود دارد. در دنیا تلاش می‌شود برای بیماران اتیسم، سکته مغزی، سکته قلبی و ... کارآزمایی بالینی با استفاده از سلولهای بنیادی را انجام دهند. به نظر می‌رسد در یکی دوسال آینده بتوانیم برای درمان بخشی از این بیماری‌ها از سلولهای بنیادی استفاده کنیم.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان اظهار کرد: سال گذشته کارآزمایی بالینی را در کشور بر روی کودکانی که دچار فلج مغزی هستند شروع کردیم. این کار روی ۱۲۰ کودک انجام گرفت وسلول‌های بنیادی خون بند ناف را در یک مرحله به آنها تزریق کردیم. نتایج فاز اول بسیار خوب بوده و فاز دوم از اول دی ماه شروع شده و امیدواریم با نتایج آن امکان ارائه خدمات به همه بیماران فلج مغزی صورت بگیرد. البته نتایجی که گرفتیم متفاوت بوده و به‌عنوان مثال در بیماری تکلم او بهتر شده، در بیماری دیگر بینایی بهبود یافته و ... آنچه در دنیابرای بهبود بیماران فلج مغزی با استفاده از سلولهای بنیادی صورت گرفته نتایج بسیار امید بخشی داشته است.
ضرابی ادامه داد: در دنیا خون بندناف را بعد از تولد نوزادان نارس بلافاصله به خود آنها تزریق کردند و دیدند شرایط بهتر شده مثلاً عوارض تنفسی و عصبی کمتر شده است. ما هم این کار را در یکی از بیمارستان‌های تهران شروع کردیم.
جمع‌آوری بیش از ۱۳ هزار خون بند ناف در خراسان رضوی
وی گفت: در خراسان رضوی بیش از ۱۳ هزار خون بند ناف را از مردم جمع آوری کردیم. نمونه های بانک خصوصی خراسان رضوی ۱۳ هزار مورد است. آمار بانک‌های عمومی را ندارم اما احتمالاً حدود ۵۰۰ نمونه باید باشد. جمع‌آوری خون بند ناف در خراسان رضوی با همکاری بیمارستان بنت‌الهدی انجام شده و این بیمارستان در این زمینه بسیار فعال است. همچنین تنها بیمارستانی است که در مراکز استانها جمع‌آوری پرده جنینی را انجام می‌دهد و به دنبال توسعه طرح‌هایمان درمورد ضمائم زایمانی در بیمارستان بنت‌الهدی هستیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی اضافه کرد: حتی برخی پیوندهایی که برای فلج مغزی و اتیسم قابل انجام است به زودی در بیمارستان بنت‌الهدی انجام خواهد شد. تقریبا تمام بیمارستان‌ها جمع‌آوری خون بند ناف را انجام می‌دهند اما بیمارستان‌های بنت‌الهدی، سینا و مهر در این زمینه فعالیت بیشتری دارند.
هزینه اولیه نگهداری سلولهای بنیادی ۳ میلیون تومان است
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان درمورد هزینه نگهداری سلولهای بنیادی خون بند ناف اظهار کرد: برای افرادی که می‌خواهند نمونه را در بانک خصوصی و برای خود نگهداری کنند هزینه اولیه ۳ میلیون و ۲۰۰ هزارتومان است و سالی ۱۴۰ هزار تومان هم برای نگهداری از نمونه دریافت می‌شود. در بانک عمومی چون نمونه اهدا می‌شود هزینه‌ای دریافت نمی‌کنیم.
ضرابی افزود: علت اینکه بانک‌های عمومی خیلی توسعه پیدا نکرده این است که اعتبار بانک عمومی را باید دولت تامین کند و دولت هم در چندسال گذشته بودجه‌ای برای توسعه بانک عمومی اختصاص نداده است. در مجموع حدود ۴۰۰۰-۵۰۰۰ نمونه در بانک عمومی ذخیره شده است.
وی بیان کرد: در خراسان رضوی فقط دکتر قاسمی و آن هم در بیمارستان‌های دکتر شیخ و منتصریه پیوند سلولهای بنیادی را انجام می‌دهد که تعداد این پیوندها به‌جز برای بیماری‌های خونی فقط برای اوتیسم و فلج مغزی حدود ۲۰ پیوند انجام شده که آمار خوبی است.
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان با اشاره به ۴۰ سالگی انقلاب گفت: دستاوردهای ما در حوزه پزشکی از حوزه‌های دیگر ملموس‌تر است. تلاش بر این است از سلولهای بنیادی برای درمان بیماری‌های لاعلاج استفاده شود. توان ما در دانش سلولهای بنیادی به‌گونه‌ای است که نه تنها امروز به اینکه از خارج کشور خدمات دریافت کنیم، نیاز نداریم بلکه از خارج کشور به ما مراجعه می‌کنند که خدمات سلولهای بنیادی را از ما دریافت کنند. این دستاورد ارزشمندی است.
مراجعه سالانه ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری به رویان
ضرابی عنوان کرد: در پژوهشگاه رویان سالانه بالغ بر ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری داریم. دستاورد دیگر موضوع ذخیره سلولی است که بزگترین ظرفیت سلولی در خاورمیانه است. اگر الآن بخواهیم یک نمونه سلول بنیادی خون بندناف را از سایر کشورها برای پیوند بیاوریم ۳۵- ۴۰ هزار دلار هزینه باید کنیم. درصدد این هستیم که در آینده نه چندان دور امکان صادرات محصولات سلولی را فراهم کنیم. دانش سلولهای بنیادی در دنیا دانش نویی است و دودهه است که در دنیا مطرح شده. فاصله ما با دنیا در این زمینه کم است.
کمبود شدید مراکز سلول درمانی و پزشکان علاقه‌مند به پیوند در کشور
مدیرعامل بانک سلولهای بنیادی خون بند ناف رویان تصریح کرد: مهمترین مشکل ما در حوزه سلولهای بنیادی این است که متاسفانه مراکز سلول درمانی و مراکز پیوند کم داریم. مراکزی مثل مشهد که بتوانند انواع پیوندها را انجام دهند کم داریم. بخشی از این موارد ناشی از نگاه پزشکان است؛ به این دلیل که کار سلول درمانی کاری پرزحمت است و عشق و علاقه می‌خواهد که پزشکی خود را درگیر پیوند سلول بنیادی کند. افرادی مثل دکتر حمیدیه، قاسمی و... کم پیدا می‌شوند. تعداد پزشکانی که پیوند انجام بدهند بسیار کم است.
کشور سالانه به ۳۰۰۰ پیوند مغز استخوان نیاز دارد
ضرابی افزود: نیاز ما به انجام پیوند سلولهای بنیادی خون ساز یا همان پیوند مغز استخوان، سالانه حدود ۳۰۰۰ پیوند است ولی در کشور طی۱۰ سال گذشته حدود ۳۵۰۰ پیوند انجام شده است. یعنی فقط یک دهم نیاز کشور را مراکز پیوند ما توانستند پوشش دهند. علت این موضوع علاوه بر کمبود مراکز پیوند و پزشکان علاقه‌مند، این است که با اینکه دولت دارد سوبسید می‌دهد و حمایت می‌کند اما هزینه پیوند زیاد است.
وزیر بهداشت مصمم بود پیوند باید رایگان انجام بگیرد. به همین دلیل بار مالی زیادی بر دوش بیمارستان‌ها می‌افتاد. هر پیوند درحال حاضر ۶۰-۷۰ میلیون تومان هزینه دارد به همین دلیل بسیاری از بیمارستان‌ها زیربار این هزینه نمی‌روند. می‌توان گفت هزینه پیوند واقعا برای بیمار رایگان است زیرا مصوبه وزارت بهداشت است که هزینه‌ای بابت پیوند دریافت نشود.
وی در پایان با اشاره به ۱۴ دی‌ماه سیزدهمین سالگرد درگذشت مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی، بنیان‌گذار پژوهشگاه رویان و پایه‌گذار تحقیقات سلولهای بنیادی در کشور گفت: در اوایل دهه ۸۰ به دنبال فعالیت‌هایی که در زمینه سلولهای بنیادی در دنیا انجام گرفته بود ایشان تعدادی از محققین را به کشورهای دیگر فرستادند و مطالعاتی در چند کشور انجام شد و به این نتیجه رسیدند که یکی از عرصه‌های مهم در پزشکی بحث سلولهای بنیادی است. منتها به دلیل برخی ملاحظات اخلاقی که در این زمینه وجود داشت نامه‌ای خدمت مقام معظم رهبری نوشتند و از ایشان کسب تکلیف کردند.