سالم خبر : مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت ضمن هشدار نسبت به شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان بویژه در جمعیت سالمند، در عین حال درباره اقدامات وزارت بهداشت برای کنترل، پیشگیری و درمان این بیماری توضیح داد.
دکتر افشین استوار درباره بیماری پوکی استخوان ( استئوپروز ) به ایسنا گفت: در پوکی استخوان به تدریج تراکم معدنی استخوان کاهش می‌یابد و استخوان مستعد شکستگی می‌شود. بیماری پوکی استخوان علائم شایعی ندارد، به همین جهت به آن بیماری خاموش گفته می‌شود.
شکستگی؛ شایع‌ترین عارضه پوکی استخوان
وی افزود: یکی از مهم‌ترین عوارض پوکی استخوان، شکستگی است. در پوکی استخوان، استخوانی که قوام خود را از دست داده است با کم‌ترین ضربه شکسته می‌شود. گاهی اوقات اولین علامت پوکی استخوان، خود شکستگی است. برای مثال فردی در سنین بالات خم می‌شود تا بند کفشش را ببندد و ناگهان استخوان مهره‌های کمرش دچار شکستگی می‌شوند. اغلب اوقات شکستگی در ناحیه لگن یا ستون مهره‌ها و یا در مچ دست رخ می‌دهد. این سه شکستگی از شایع‌ترین شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان است. شکستگی در ستون مهره‌ها موجب کمر درد شدید هنگام شکستگی و کمر درد مزمن در موارد عدم درمان شکستگی درمان، می‌شود.
استوار با بیان اینکه خطرناک‌ترین نوع شکستگی، شکستگی لگن است، افزود: این شکستگی در ۲۰ درصد موارد ظرف یک سال منجر به مرگ می‌شود. گاهی اوقات درصد و خطر مرگ‌ومیر ناشی از شکستگی لگن، از بعضی از سرطان‌ها بیشتر است. در ۸۰ موارد افرادی که دچار شکستگی لگن می‌شوند، نمی‌توانند به وضعیت قبلی زندگی و سطح حرکتی خود بازگردند. همچنین در ۵۰ درصد موارد فرد نیازمند استفاده از عصا می‌شود. در همین راستا هزینه‌های زیادی به فرد و جامعه تحمیل می‌شود؛ چرا که باید تحت عمل جراحی قرار گیرد و این جراحی‌ها هزینه‌های زیادی را به دنبال خواهد داشت.
عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان
سرپرست مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان، گفت: پوکی استخوان عوامل خطر متعدد دارد. جزء جدی از علت پوکی استخوان ژنتیک است. دیگر عوامل خطر، رفتاری یا اجتنابی هستند. از مهم‌ترین عوامل رفتاری، تغذیه است. در واقع کمبود دریافت پروتئین و کلسیم، ویتامین دی و سایر مواد معدنی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش ابتلا به پوکی استخوان است.
پیاده‌روی و دویدن از پوکی استخوان جلوگیری می‌کنند
استوار با بیان اینکه عامل مهم دیگر ابتلا به پوکی استخوان، عدم فعالیت بدنی است، افزود: ورزش کم و فعالیت ناکافی فرد را مستعد ابتلا به پوکی استخوان می‌کند. برای اینکه در فرد تراکم استخوان افزایش یابد، باید استخوان‌های او متحمل فشار شوند. بنابراین در ورزش‌هایی مانند راه رفتن و دویدن این فشار به استخوان وارد شده و موجب افزایش تراکم آن می‌شود. در عین حال ورزش‌هایی مانند شنا و دوچرخه سواری برای بیماری‌های قلبی _ عروقی و افزایش قدرت عضلات بسیار مفیدند، اما ورزش‌هایی که موجب افزیش تراکم استخوان می‌شوند، برای جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان تاثیرگذارترند.
سیگار و الکل مصرف نکنید!
وی افزود: عواملی که مربوط به سبک زندگی فرد است مانند مصرف سیگار و دخانیات نیز از علل ایجاد پوکی استخوان هستند. همچنین بعضی از درمان‌ها مانند مصرف کورتون چه برای درمان و یا استفاده غیردرمانی در ورزشکاران یا داروهای شیمی درمانی برای درمان سرطان موجب بروز پوکی استخوان می‌شوند. بنابراین افرادی که کورتون یا داروهای شیمی‌درمانی مصرف می‌کنند باید از نظر پوکی استخوان بررسی شوند و درصد تشخیص پوکی استخوان، درمان شوند.
پوکی استخوان در زنان بالای ۵۰ سال شایع‌تر است
استوار درباره سن ابتلا به پوکی استخوان گفت: پوکی استخوان یک بیماری مرتبط با سن و جنسیت است، در اکثر مواقع در افراد بالای ۵۰ سال به خصوص در ۴۰ دردصد از زنان بالای ۵۰سال (بعد از یائسگی) رخ می‌دهد ( این آمار در مردان بالای ۵۰ سال ۱۰ درصد است). بنابراین توصیه ما به افراد در این سنین این است که حتما وضعیت استخوان‌های خود را بررسی کنند. آخرین مطالعات در سطح کل جمعیت نشان می‌دهد پوکی استخوان ۱۷ درصد جمعیت بزرگسالان (زن _ مرد) را در برمی‌گیرد.
وی با بیان اینکه درباره شکستگی نیز آمار دقیقی نیز وجود دارد، گفت: آمارها حاکی از آن است که از هر دو زن بالای ۵۰ سال، یکی از آنها دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند. همچنین از هر پنج مرد بالای ۵۰ سال یک مرد دچار شکستگی می‌شود.
روش‌های تشخیصی پوکی استخوان
استوار درباره روش‌های تشخیصی پوکی استخوان نیز گفت: روش‌های تشخیصی نسبتا خوبی برای تشخیص پوکی استخوان وجود دارد. یکی از این روش‌ها دستگاه سنجش تراکم استخوان است که بعد از تشخیص پزشک با این دستگاه میزان تراکم استخوان فرد اندازه گرفته می‌شود و بر اساس آن خطر شکستگی و پوکی استخوان ارزیابی می‌شود و اگر خطر شکستگی بالا باشد، درمان برای فرد شروع می‌شود.
ابزار بین‌المللی فرکس چیست؟
وی در ادامه درباره ابزار بین‌المللی فرکس نیز توضیح داد و گفت: ابزارهای دیگری نیز خطر شکستگی را در فرد ارزیابی می‌کنند و یکی از این ابزارها فرکس است. این ابزار بین‌المللی بوده و ویرایش فارسی آن نیز وجود دارد. افراد می‌توانند به سامانه مربوط به ابزار فرکس مراجعه کنند و با وراد کردن اطلاعات خود در این سامانه، فرکس میزان بروز شکستگی استخوان تا 10 سال آینده را در این افراد ارزیابی می‌کند. پزشک بر مبنای این ارزیابی‌های اولیه، نوع پوکی استخوان فرد را تشخیص می‌دهد و درمان را تجویز می‌کند.
راه‌های درمانی پوکی استخوان
استوار درباره راه‌های درمانی پوکی استخوان نیز گفت: از طرفی درمان‌های بسیار خوبی هم از نظر دارویی و هم اصلاح سبک زندگی و تغذیه برای پوکی استخوان وجود دارد. اما باید توجه داشت که درمان پوکی استخوان طولانی مدت است و از آن جایی که این بیماری علامت هم ندارد، در بسیاری از موارد با وجود تشخیص پوکی استخوان، فرد درمانش را کامل نمی‌کند. فرد برای درمان باید سه تا پنج سال دارو مصرف کند تا پوکی استخوان او برطرف شود. نکته مهم در این نوع شکستگی این است که بعضی اوقات اصلا تشخیص داده نمی‌شود. همچنین شکستگی ستون مهره‌ها گاهی اوقات خودش را به شکل کاهش ارتفاع مهره نشان می‌دهد که موجب کوتاهی و خمیدگی قد می‌شود.
اقدامات وزارت بهداشت برای پیشگیری و کنترل پوکی استخوان در ایران
وی با بیان اینکه جمعیت ایران در حال پیر شدن است، در نتیجه احتمال بروز شکستگی و پوکی استخوان در جمعیت سالمندان بیشتر است، گفت: در همین راستا وزارت بهداشت برنامه‌هایی را برای پیشگیری از بروز پوکی استخوان در کشور دارد. اولین برنامه وزارت بهداشت در سطح اولیه پیشگیری ارتقای سطح آگاهی عموم درباره دلایل وقوع پوکی استخوان است. همچنین تلاش بر این است که اگر افراد دچار پوکی استخوان هستند، سریع‌تر درمان شوند تا از شکستگی ناشی از آن نیز جلوگیری شود.
استوار درباره اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش آگاهی عموم درباره پوکی استخوان گفت: در راستای افزایش آگاهی عموم، کمپین‌ها و بسیج‌های اطلاع‌رسانی در سطح ملی توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی تشکیل شده‌اند. تلاش بر این است که با آموزش مردم از طریق واحدهای ارائه خدمت در سطح پیشگیری مانند خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی _ درمانی، آنها را آگاه کنیم تا خودشان بتوانند عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان را بشناسند و سبک زندگی خود را اصلاح کنند.
وی ادامه داد: در اقدامی دیگر در افرادی که به مراکز درمانی _ بهداشتی مراجعه می‌کنند، خطر شکستگی و پوکی استخوان را ارزیابی کرده و اگر پوکی استخوان در آنها شناسایی شود، به پزشک متخصص برای درمان ارجاع می‌دهیم. بیش از ۸۰ درصد افرادی که دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند، شکستگی‌شان درمان می‌شود، اما پوکی استخوان‌شان درمان نمی‌شود. در همین راستا تلاش وزات بهداشت برای درمان پوکی استخوان نیز است تا شکستگی‌های بعدی در افراد رخ ندهد؛ چرا که ۵۰ درصد موارد شکستگی‌ها در افرادی رخ می‌دهد که قبلا هم دچار شکستگی شده‌اند.
گرانی دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان و تلاش برای افزایش تعداد آنها
مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در پایان افزود: در سطح درمان نیز تلاش ما بر این است که سطح دسترسی مردم به خدمات تشخیصی و درمان پوکی استخوان را افزایش دهیم.
تشخیص توسط دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان انجام می‌شود که این دستگاه‌ها گران قیمت هستند و در همه جا وجود ندارند، معاونت درمان در تلاش است تعداد این دستگاه‌ها را در سطح کشور افزایش دهد. همچنین گسترش بیمارستان‌ها و افزایش متخصصین طب اورژانس و ارتوپدی در اورژانس‌های بیمارستان‌های کشور نیز از دیگر اقدامات مهم در سطح درمان است.
شکستگی؛ شایع‌ترین عارضه پوکی استخوان
وی افزود: یکی از مهم‌ترین عوارض پوکی استخوان، شکستگی است. در پوکی استخوان، استخوانی که قوام خود را از دست داده است با کم‌ترین ضربه شکسته می‌شود. گاهی اوقات اولین علامت پوکی استخوان، خود شکستگی است. برای مثال فردی در سنین بالات خم می‌شود تا بند کفشش را ببندد و ناگهان استخوان مهره‌های کمرش دچار شکستگی می‌شوند. اغلب اوقات شکستگی در ناحیه لگن یا ستون مهره‌ها و یا در مچ دست رخ می‌دهد. این سه شکستگی از شایع‌ترین شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان است. شکستگی در ستون مهره‌ها موجب کمر درد شدید هنگام شکستگی و کمر درد مزمن در موارد عدم درمان شکستگی درمان، می‌شود.
استوار با بیان اینکه خطرناک‌ترین نوع شکستگی، شکستگی لگن است، افزود: این شکستگی در ۲۰ درصد موارد ظرف یک سال منجر به مرگ می‌شود. گاهی اوقات درصد و خطر مرگ‌ومیر ناشی از شکستگی لگن، از بعضی از سرطان‌ها بیشتر است. در ۸۰ موارد افرادی که دچار شکستگی لگن می‌شوند، نمی‌توانند به وضعیت قبلی زندگی و سطح حرکتی خود بازگردند. همچنین در ۵۰ درصد موارد فرد نیازمند استفاده از عصا می‌شود. در همین راستا هزینه‌های زیادی به فرد و جامعه تحمیل می‌شود؛ چرا که باید تحت عمل جراحی قرار گیرد و این جراحی‌ها هزینه‌های زیادی را به دنبال خواهد داشت.
عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان
سرپرست مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان، گفت: پوکی استخوان عوامل خطر متعدد دارد. جزء جدی از علت پوکی استخوان ژنتیک است. دیگر عوامل خطر، رفتاری یا اجتنابی هستند. از مهم‌ترین عوامل رفتاری، تغذیه است. در واقع کمبود دریافت پروتئین و کلسیم، ویتامین دی و سایر مواد معدنی یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش ابتلا به پوکی استخوان است.
پیاده‌روی و دویدن از پوکی استخوان جلوگیری می‌کنند
استوار با بیان اینکه عامل مهم دیگر ابتلا به پوکی استخوان، عدم فعالیت بدنی است، افزود: ورزش کم و فعالیت ناکافی فرد را مستعد ابتلا به پوکی استخوان می‌کند. برای اینکه در فرد تراکم استخوان افزایش یابد، باید استخوان‌های او متحمل فشار شوند. بنابراین در ورزش‌هایی مانند راه رفتن و دویدن این فشار به استخوان وارد شده و موجب افزایش تراکم آن می‌شود. در عین حال ورزش‌هایی مانند شنا و دوچرخه سواری برای بیماری‌های قلبی _ عروقی و افزایش قدرت عضلات بسیار مفیدند، اما ورزش‌هایی که موجب افزیش تراکم استخوان می‌شوند، برای جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان تاثیرگذارترند.
سیگار و الکل مصرف نکنید!
وی افزود: عواملی که مربوط به سبک زندگی فرد است مانند مصرف سیگار و دخانیات نیز از علل ایجاد پوکی استخوان هستند. همچنین بعضی از درمان‌ها مانند مصرف کورتون چه برای درمان و یا استفاده غیردرمانی در ورزشکاران یا داروهای شیمی درمانی برای درمان سرطان موجب بروز پوکی استخوان می‌شوند. بنابراین افرادی که کورتون یا داروهای شیمی‌درمانی مصرف می‌کنند باید از نظر پوکی استخوان بررسی شوند و درصد تشخیص پوکی استخوان، درمان شوند.
پوکی استخوان در زنان بالای ۵۰ سال شایع‌تر است
استوار درباره سن ابتلا به پوکی استخوان گفت: پوکی استخوان یک بیماری مرتبط با سن و جنسیت است، در اکثر مواقع در افراد بالای ۵۰ سال به خصوص در ۴۰ دردصد از زنان بالای ۵۰سال (بعد از یائسگی) رخ می‌دهد ( این آمار در مردان بالای ۵۰ سال ۱۰ درصد است). بنابراین توصیه ما به افراد در این سنین این است که حتما وضعیت استخوان‌های خود را بررسی کنند. آخرین مطالعات در سطح کل جمعیت نشان می‌دهد پوکی استخوان ۱۷ درصد جمعیت بزرگسالان (زن _ مرد) را در برمی‌گیرد.
وی با بیان اینکه درباره شکستگی نیز آمار دقیقی نیز وجود دارد، گفت: آمارها حاکی از آن است که از هر دو زن بالای ۵۰ سال، یکی از آنها دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند. همچنین از هر پنج مرد بالای ۵۰ سال یک مرد دچار شکستگی می‌شود.
روش‌های تشخیصی پوکی استخوان
استوار درباره روش‌های تشخیصی پوکی استخوان نیز گفت: روش‌های تشخیصی نسبتا خوبی برای تشخیص پوکی استخوان وجود دارد. یکی از این روش‌ها دستگاه سنجش تراکم استخوان است که بعد از تشخیص پزشک با این دستگاه میزان تراکم استخوان فرد اندازه گرفته می‌شود و بر اساس آن خطر شکستگی و پوکی استخوان ارزیابی می‌شود و اگر خطر شکستگی بالا باشد، درمان برای فرد شروع می‌شود.
ابزار بین‌المللی فرکس چیست؟
وی در ادامه درباره ابزار بین‌المللی فرکس نیز توضیح داد و گفت: ابزارهای دیگری نیز خطر شکستگی را در فرد ارزیابی می‌کنند و یکی از این ابزارها فرکس است. این ابزار بین‌المللی بوده و ویرایش فارسی آن نیز وجود دارد. افراد می‌توانند به سامانه مربوط به ابزار فرکس مراجعه کنند و با وراد کردن اطلاعات خود در این سامانه، فرکس میزان بروز شکستگی استخوان تا 10 سال آینده را در این افراد ارزیابی می‌کند. پزشک بر مبنای این ارزیابی‌های اولیه، نوع پوکی استخوان فرد را تشخیص می‌دهد و درمان را تجویز می‌کند.
راه‌های درمانی پوکی استخوان
استوار درباره راه‌های درمانی پوکی استخوان نیز گفت: از طرفی درمان‌های بسیار خوبی هم از نظر دارویی و هم اصلاح سبک زندگی و تغذیه برای پوکی استخوان وجود دارد. اما باید توجه داشت که درمان پوکی استخوان طولانی مدت است و از آن جایی که این بیماری علامت هم ندارد، در بسیاری از موارد با وجود تشخیص پوکی استخوان، فرد درمانش را کامل نمی‌کند. فرد برای درمان باید سه تا پنج سال دارو مصرف کند تا پوکی استخوان او برطرف شود. نکته مهم در این نوع شکستگی این است که بعضی اوقات اصلا تشخیص داده نمی‌شود. همچنین شکستگی ستون مهره‌ها گاهی اوقات خودش را به شکل کاهش ارتفاع مهره نشان می‌دهد که موجب کوتاهی و خمیدگی قد می‌شود.
اقدامات وزارت بهداشت برای پیشگیری و کنترل پوکی استخوان در ایران
وی با بیان اینکه جمعیت ایران در حال پیر شدن است، در نتیجه احتمال بروز شکستگی و پوکی استخوان در جمعیت سالمندان بیشتر است، گفت: در همین راستا وزارت بهداشت برنامه‌هایی را برای پیشگیری از بروز پوکی استخوان در کشور دارد. اولین برنامه وزارت بهداشت در سطح اولیه پیشگیری ارتقای سطح آگاهی عموم درباره دلایل وقوع پوکی استخوان است. همچنین تلاش بر این است که اگر افراد دچار پوکی استخوان هستند، سریع‌تر درمان شوند تا از شکستگی ناشی از آن نیز جلوگیری شود.
استوار درباره اقدامات وزارت بهداشت برای افزایش آگاهی عموم درباره پوکی استخوان گفت: در راستای افزایش آگاهی عموم، کمپین‌ها و بسیج‌های اطلاع‌رسانی در سطح ملی توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی تشکیل شده‌اند. تلاش بر این است که با آموزش مردم از طریق واحدهای ارائه خدمت در سطح پیشگیری مانند خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی _ درمانی، آنها را آگاه کنیم تا خودشان بتوانند عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان را بشناسند و سبک زندگی خود را اصلاح کنند.
وی ادامه داد: در اقدامی دیگر در افرادی که به مراکز درمانی _ بهداشتی مراجعه می‌کنند، خطر شکستگی و پوکی استخوان را ارزیابی کرده و اگر پوکی استخوان در آنها شناسایی شود، به پزشک متخصص برای درمان ارجاع می‌دهیم. بیش از ۸۰ درصد افرادی که دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند، شکستگی‌شان درمان می‌شود، اما پوکی استخوان‌شان درمان نمی‌شود. در همین راستا تلاش وزات بهداشت برای درمان پوکی استخوان نیز است تا شکستگی‌های بعدی در افراد رخ ندهد؛ چرا که ۵۰ درصد موارد شکستگی‌ها در افرادی رخ می‌دهد که قبلا هم دچار شکستگی شده‌اند.
گرانی دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان و تلاش برای افزایش تعداد آنها
مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در پایان افزود: در سطح درمان نیز تلاش ما بر این است که سطح دسترسی مردم به خدمات تشخیصی و درمان پوکی استخوان را افزایش دهیم.
تشخیص توسط دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان انجام می‌شود که این دستگاه‌ها گران قیمت هستند و در همه جا وجود ندارند، معاونت درمان در تلاش است تعداد این دستگاه‌ها را در سطح کشور افزایش دهد. همچنین گسترش بیمارستان‌ها و افزایش متخصصین طب اورژانس و ارتوپدی در اورژانس‌های بیمارستان‌های کشور نیز از دیگر اقدامات مهم در سطح درمان است.