سالم خبر : پزشک هماهنگ کننده سل دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با عنوان این مطلب که یک سرفه می تواند سه هزار ذره میکروبی وارد هوا کند، گفت: میکروب سل در خلط کاملا خشک می شود.
به گزارش سالم خبر از مهر ، سیمین دخت بیات، با اشاره به تاریخچه بیماری سل، افزود: بیماری سل یکی از قدیمی ترین بیماریهای بشری است که شواهد آن در اجساد مومیایی هزاران سال پیش مشاهده شده و اولین بار میکروب این بیماری توسط رابرت کخ "Robert Koch" کشف شده است. این بیماری یک بیماری عفونی است که در اثر مجموعه مایکوباکتریوم های سلی یعنی هر کدام از مایکوباکتریوم های توبرکلوزیس، بوویس و آفریکانوم ایجاد می شود.
وی با اشاره به اینکه سل می تواند تقریبا تمام اعضای بدن را مبتلا سازد، افزود: شایع ترین شکل بیماری سل ریوی است. راه انتقال عفونت تقریبا همیشه از راه تنفس است ولی میکروب سل پس از ورود به ریه و ایجاد ضایعه اولیه می تواند از طریق جریان خون، عروق لنفاوی، برونشها و یا در اثر مجاورت، مستقیماً به دیگر قسمت های بدن منتشرشود.
وضعیت بیماری در سطح دانشگاه
پزشک هماهنگ کننده سل معاونت امور بهداشتی در خصوص وضعیت بیماری در سطح دانشگاه، گفت: با تلاش همکاران در امر بیماریابی و درمان بیماران مسلول در سطح دانشگاه، شاخص میزان بروز سل ریوی اسمیر مثبت ۵.۸ درصد(کشوری ۵.۴۶ درصد) و بروز کلی سل ۱۰.۸۸ درصد(کشوری ۱۱.۶ درصد) و موفقیت درمان ۸۴.۱۲ درصد است. یکی از شاخص های مهم برنامه، مشخص کردن وضعیت عفونت HIV در بیماران مسلول است. وضعیت ۵۶ درصد بیماران مسلول در سال ۹۴ در خصوص شاخص مذکور نامشخص بود. اما با تلاش همکاران و با استفاده از تست تشخیص سریع HIV در بیماران مسلول در سال ۹۵ نامشخص بودن وضعیت HIV بیماران مسلول به ۳۰ درصد و درسال ۹۶ به رقم ۱۵ درصد رسید.
سل چگونه از بیمار به فرد سالم منتقل می شود
بیات، درباره نحوه انتقال بیماری سل، افزود: میکروب سل به صورت ذرات ریز وارد هوا شده و نظیر سرماخوردگی منتقل می شود. این ذرات توسط سرفه، عطسه، صحبت، خنده و یا فریاد بیمار، ایجاد و در هوا پخش می شوند. یک سرفه می تواند ۳۰۰۰ ذره میکروبی وارد هوا نماید و ۵ دقیقه صحبت کردن نیز همین تعداد ذره تولید می کند و عطسه نیز تعداد بیشتر ایجاد می نماید. این ذرات میکروبی چون بسیار کوچک هستند، در هوای موجود در هر فضای بسته برای مدت طولانی می توانند به طور معلق باقی بمانند. میکروب سل در خلط کاملاً خشک شده و یا در گرد و غبار معلق پس از ۸ تا ۱۰ روز از بین می رود. این میکروب در خاک سرد و سایه دار حداقل ۶ ماه زنده مانده و در خلط در حال پوسیدن و تجزیه، هفته ها و ماهها مقاومت دارد. لذا هوای اطاق آلوده شده به میکروب سل، می تواند حتی در زمان غیاب بیمار نیز موجب انتقال بیماری گردد.
وی ادامه داد: زمانی که فرد سالم در هوای آلوده به این ذرات میکروبی تنفس کند، میکروب سل را وارد ریه خود کرده و این میکروب خود را در عرض ۴۸ ساعت به نقاط مختلف بدن می رساند. ولی بعد از آن بدن دفاع کرده و اجازه گسترش و فعالیت را به میکروب سل نمی دهد. جهت انتقال بیماری سل، تماس های طولانی و ورود تعداد زیاد میکروب سل نیاز است. انتقال میکروب سل از بیمار به اطرافیان بستگی به سه عامل واگیر بودن بیماری سل، محیطی که تماس در آن اتفاق می افتد و مدت زمان تماس دارد. بهترین راه برای توقف انتقال، دوری بیمار از اطرافیان و شروع درمان دارویی می باشد.
بیات افزود: شروع درمان دارویی در کاهش انتقال بیماری بسیار موثر می باشد بطوریکه واگیری بیماری سل را سریعاً بعد از دو هفته از شروع درمان حتی در صورت مثبت بودن آزمایش خلط کاهش داده و در طول زمان مصرف دارو ادامه خواهد داد. افرادی که به مدت طولانی در تماس نزدیک با بیماران مسلول واگیر می باشند، بیشترین میزان خطر ابتلاء به سل را دارا هستند. تماس نزدیک بیمار معمولا با اعضای خانواده، هم اطاقی، دوستان و همکاران رخ می دهد. این افراد به دلیل تماس با میکروسکوپ سل، در معرض خطر ابتلاء به عفونت سل می باشند. مکان های پرازدحام، کوچک، سربسته، کم نور، بدون تهویه مناسب و مرطوب بهترین شرایط را برای تسهیل انتقال عفونت ایجاد می کنند. تابش مستقیم آفتاب در عرض ۵ دقیقه باسیل سل را از بین می برد. لذا در کشورهای گرمسیر تماس مستقیم اشعه آفتاب روش مناسبی برای از بین بردن میکروب سل است. به همین دلیل گسترش و سرایت بیماری بیشتر در خانه ها یا کلبه‌های تاریک اتفاق می افتد.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به بیماری سل هستند
وی ادامه داد: اگرچه همه افراد استعداد ابتلا به سل را دارند اما کودکان کم سن، افراد سالمند، افراد مبتلا به بیماری دیابت (مرض قند)، سوء تغذیه، سرطان ها، نارسایی مزمن کلیه و ایدز و همچنین افرادی که داروهای ضعیف کننده سیستم دفاعی بدن نظیر کورتون و دارهای ضدسرطان استفاده می کنند بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری سل هستند. آلودگی همزمان به ویروس ایدز خطر ابتلا به بیماری سل را بطور معنا داری افزایش می دهد.
علائم بیماری سل ریوی
پزشک هماهنگ کننده سل معاونت امور بهداشتی، شایعترین علامت ابتلا به بیماری سل ریوی سرفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر عنوان کرد و گفت: این سرفه معمولاً همراه خلط و گاهی خلط خونی می باشد و ممکن است علائمی از جمله تنگی نفس و درد قفسه سینه نیز وجود داشته باشد. علایم عمومی و مشترک در بیماری سل عبارتند از: تب، کاهش اشتها، کاهش وزن، بی حالی، تعریق شبانه، خستگی زودرس و ضعف عمومی.
آیا تمام انواع سل مسری بوده و به اطرافیان منتقل می شود
بیات در ادامه گفت: تنها بیمار مبتلا به سل ریوی خلط مثبت می تواند میکروب را در هوا پخش کرده و بیماری را به اطرافیان منتقل نماید. لذا در اکثر موارد سل ریوی خلط منفی و انواع سل خارج ریوی مسری نبوده و به دیگران منتقل نمی شوند.
تشخیص بیماری سل چگونه است
وی تشخیص بیماری سل ریوی در قدم اول در افراد مشکوک (بیش از دو هفته سرفه داشته و یا خلط خونی دارند) سه نوبت آزمایش خلط عنوان کرد.
آیا سل درمان پذیر است
بیات، با اشاره به اینکه خوشبختانه امروزه با داروهای موجود بیماران سلی بهبودی کامل پیدا می نمایند، افزود: اکثر داروهای ضد سل خوراکی بوده و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. طول مدت درمان حداقل ۶ ماه و مصرف منظم و کامل دارو شرط اصلی موفقیت درمان سل است. بیمار مبتلا به سل داروهای روزانه خود را با نظارت مستقیم و مشاهده کارمند بهداشتی و یا فرد آموزش دیده مصرف میکند. به این روش «درمان کوتاه مدت با نظارت مستقیم» و یا به اختصار داتس (DOTS) می گویند. به این ترتیب از قطع خود سرانه دارو و مقاوم شدن میکروب های سل نسبت به داروهای موجود جلوگیری می شود. اگر داروهای ضدسل به صورت منظم استفاده نشود، بیماری به سل مقاوم به درمان تبدیل می‌شود. سل مقاوم به درمان بیماری کشنده و درمان آن بسیار سخت و پر هزینه است.
بهترین راه پیشگیری از بروز سل چیست
پزشک هماهنگ کننده سل معاونت، مهم ترین راه پیشگیری سل از شناسایی افراد بیمار و درمان سریع آنها جهت جلوگیری از انتقال دانست و اجرای کامل استراتژی DOTS را بهترین راه پیشگیری از بروز موارد مزمن سل و گسترش MDR-TB عنوان کرد.
وی ادامه داد: در کشورهایی از جهان که چندین سال است استراتژی DOTS را به خوبی اجرا می کنند، موارد مزمن سل کمتر از ۲% کل موارد سل ریوی اسمیر خلط مثبت را تشکیل می دهند. به عبارت دیگر، بهترین راه پیشگیری از ایجاد مقاومت دارویی، تبعیت از راهنمای کشوری مبارزه با سل یعنی تجویز صحیح و کامل رژیم درمانی حاوی داروهای خط اول ضد سل به صورت تحت نظارت مستقیم روزانه یک ناظر مطمئن، علاقمند و آموزش دیده برای موارد سل حساس به دارو است. البته پس از راهکار فوق که اقدام اصلی در زمینه پیشگیری از بروز MDR-TB است، شناسایی به موقع موارد سل مقاوم و سپس درمان هر چه سریعتر آنها با رژیم های دارویی صحیح حاوی داروهای خط دوم ضد سل نیز می تواند اقدامی موثر برای توقف چرخه انتقال سل مقاوم به دارو باشد. در واقع به همین دلیل و با هدف حذف هر چه سریعتر و بیشتر منابع بالقوه انتقال سل در جامعه موضوع مدیریت موارد سل مزمن و مقاوم به دارو به اجزای استراتژی پیشین DOTS افزوده شده است. با این کار از انتقال باسیل مقاوم به دارو از افراد مبتلا به سل مقاوم به سایرین جلوگیری می شود.
نحوه خدمات تشخیصی ودرمانی سل در کشور
بیات در پایان با اشاره به اینکه کلیه خدمات مبارزه با سل اعم از تشخیص، آزمایش خلط، رادیوگرافی، ویزیت پزشک، دارو، پیگیری و کنترل اطرافیان بیمار در سراسر کشور از طریق واحدهای بهداشتی به طور رایگان ارائـــــه می شود، گفت: مراکز مبارزه با سل در محدوده تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی آماده ارائه خدمات و پاسخگویی به سوالات و مشکلات در رابطه به بیماری سل می باشند.
وی با اشاره به اینکه سل می تواند تقریبا تمام اعضای بدن را مبتلا سازد، افزود: شایع ترین شکل بیماری سل ریوی است. راه انتقال عفونت تقریبا همیشه از راه تنفس است ولی میکروب سل پس از ورود به ریه و ایجاد ضایعه اولیه می تواند از طریق جریان خون، عروق لنفاوی، برونشها و یا در اثر مجاورت، مستقیماً به دیگر قسمت های بدن منتشرشود.
وضعیت بیماری در سطح دانشگاه
پزشک هماهنگ کننده سل معاونت امور بهداشتی در خصوص وضعیت بیماری در سطح دانشگاه، گفت: با تلاش همکاران در امر بیماریابی و درمان بیماران مسلول در سطح دانشگاه، شاخص میزان بروز سل ریوی اسمیر مثبت ۵.۸ درصد(کشوری ۵.۴۶ درصد) و بروز کلی سل ۱۰.۸۸ درصد(کشوری ۱۱.۶ درصد) و موفقیت درمان ۸۴.۱۲ درصد است. یکی از شاخص های مهم برنامه، مشخص کردن وضعیت عفونت HIV در بیماران مسلول است. وضعیت ۵۶ درصد بیماران مسلول در سال ۹۴ در خصوص شاخص مذکور نامشخص بود. اما با تلاش همکاران و با استفاده از تست تشخیص سریع HIV در بیماران مسلول در سال ۹۵ نامشخص بودن وضعیت HIV بیماران مسلول به ۳۰ درصد و درسال ۹۶ به رقم ۱۵ درصد رسید.
سل چگونه از بیمار به فرد سالم منتقل می شود
بیات، درباره نحوه انتقال بیماری سل، افزود: میکروب سل به صورت ذرات ریز وارد هوا شده و نظیر سرماخوردگی منتقل می شود. این ذرات توسط سرفه، عطسه، صحبت، خنده و یا فریاد بیمار، ایجاد و در هوا پخش می شوند. یک سرفه می تواند ۳۰۰۰ ذره میکروبی وارد هوا نماید و ۵ دقیقه صحبت کردن نیز همین تعداد ذره تولید می کند و عطسه نیز تعداد بیشتر ایجاد می نماید. این ذرات میکروبی چون بسیار کوچک هستند، در هوای موجود در هر فضای بسته برای مدت طولانی می توانند به طور معلق باقی بمانند. میکروب سل در خلط کاملاً خشک شده و یا در گرد و غبار معلق پس از ۸ تا ۱۰ روز از بین می رود. این میکروب در خاک سرد و سایه دار حداقل ۶ ماه زنده مانده و در خلط در حال پوسیدن و تجزیه، هفته ها و ماهها مقاومت دارد. لذا هوای اطاق آلوده شده به میکروب سل، می تواند حتی در زمان غیاب بیمار نیز موجب انتقال بیماری گردد.
وی ادامه داد: زمانی که فرد سالم در هوای آلوده به این ذرات میکروبی تنفس کند، میکروب سل را وارد ریه خود کرده و این میکروب خود را در عرض ۴۸ ساعت به نقاط مختلف بدن می رساند. ولی بعد از آن بدن دفاع کرده و اجازه گسترش و فعالیت را به میکروب سل نمی دهد. جهت انتقال بیماری سل، تماس های طولانی و ورود تعداد زیاد میکروب سل نیاز است. انتقال میکروب سل از بیمار به اطرافیان بستگی به سه عامل واگیر بودن بیماری سل، محیطی که تماس در آن اتفاق می افتد و مدت زمان تماس دارد. بهترین راه برای توقف انتقال، دوری بیمار از اطرافیان و شروع درمان دارویی می باشد.
بیات افزود: شروع درمان دارویی در کاهش انتقال بیماری بسیار موثر می باشد بطوریکه واگیری بیماری سل را سریعاً بعد از دو هفته از شروع درمان حتی در صورت مثبت بودن آزمایش خلط کاهش داده و در طول زمان مصرف دارو ادامه خواهد داد. افرادی که به مدت طولانی در تماس نزدیک با بیماران مسلول واگیر می باشند، بیشترین میزان خطر ابتلاء به سل را دارا هستند. تماس نزدیک بیمار معمولا با اعضای خانواده، هم اطاقی، دوستان و همکاران رخ می دهد. این افراد به دلیل تماس با میکروسکوپ سل، در معرض خطر ابتلاء به عفونت سل می باشند. مکان های پرازدحام، کوچک، سربسته، کم نور، بدون تهویه مناسب و مرطوب بهترین شرایط را برای تسهیل انتقال عفونت ایجاد می کنند. تابش مستقیم آفتاب در عرض ۵ دقیقه باسیل سل را از بین می برد. لذا در کشورهای گرمسیر تماس مستقیم اشعه آفتاب روش مناسبی برای از بین بردن میکروب سل است. به همین دلیل گسترش و سرایت بیماری بیشتر در خانه ها یا کلبه‌های تاریک اتفاق می افتد.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به بیماری سل هستند
وی ادامه داد: اگرچه همه افراد استعداد ابتلا به سل را دارند اما کودکان کم سن، افراد سالمند، افراد مبتلا به بیماری دیابت (مرض قند)، سوء تغذیه، سرطان ها، نارسایی مزمن کلیه و ایدز و همچنین افرادی که داروهای ضعیف کننده سیستم دفاعی بدن نظیر کورتون و دارهای ضدسرطان استفاده می کنند بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری سل هستند. آلودگی همزمان به ویروس ایدز خطر ابتلا به بیماری سل را بطور معنا داری افزایش می دهد.
علائم بیماری سل ریوی
پزشک هماهنگ کننده سل معاونت امور بهداشتی، شایعترین علامت ابتلا به بیماری سل ریوی سرفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر عنوان کرد و گفت: این سرفه معمولاً همراه خلط و گاهی خلط خونی می باشد و ممکن است علائمی از جمله تنگی نفس و درد قفسه سینه نیز وجود داشته باشد. علایم عمومی و مشترک در بیماری سل عبارتند از: تب، کاهش اشتها، کاهش وزن، بی حالی، تعریق شبانه، خستگی زودرس و ضعف عمومی.
آیا تمام انواع سل مسری بوده و به اطرافیان منتقل می شود
بیات در ادامه گفت: تنها بیمار مبتلا به سل ریوی خلط مثبت می تواند میکروب را در هوا پخش کرده و بیماری را به اطرافیان منتقل نماید. لذا در اکثر موارد سل ریوی خلط منفی و انواع سل خارج ریوی مسری نبوده و به دیگران منتقل نمی شوند.
تشخیص بیماری سل چگونه است
وی تشخیص بیماری سل ریوی در قدم اول در افراد مشکوک (بیش از دو هفته سرفه داشته و یا خلط خونی دارند) سه نوبت آزمایش خلط عنوان کرد.
آیا سل درمان پذیر است
بیات، با اشاره به اینکه خوشبختانه امروزه با داروهای موجود بیماران سلی بهبودی کامل پیدا می نمایند، افزود: اکثر داروهای ضد سل خوراکی بوده و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. طول مدت درمان حداقل ۶ ماه و مصرف منظم و کامل دارو شرط اصلی موفقیت درمان سل است. بیمار مبتلا به سل داروهای روزانه خود را با نظارت مستقیم و مشاهده کارمند بهداشتی و یا فرد آموزش دیده مصرف میکند. به این روش «درمان کوتاه مدت با نظارت مستقیم» و یا به اختصار داتس (DOTS) می گویند. به این ترتیب از قطع خود سرانه دارو و مقاوم شدن میکروب های سل نسبت به داروهای موجود جلوگیری می شود. اگر داروهای ضدسل به صورت منظم استفاده نشود، بیماری به سل مقاوم به درمان تبدیل می‌شود. سل مقاوم به درمان بیماری کشنده و درمان آن بسیار سخت و پر هزینه است.
بهترین راه پیشگیری از بروز سل چیست
پزشک هماهنگ کننده سل معاونت، مهم ترین راه پیشگیری سل از شناسایی افراد بیمار و درمان سریع آنها جهت جلوگیری از انتقال دانست و اجرای کامل استراتژی DOTS را بهترین راه پیشگیری از بروز موارد مزمن سل و گسترش MDR-TB عنوان کرد.
وی ادامه داد: در کشورهایی از جهان که چندین سال است استراتژی DOTS را به خوبی اجرا می کنند، موارد مزمن سل کمتر از ۲% کل موارد سل ریوی اسمیر خلط مثبت را تشکیل می دهند. به عبارت دیگر، بهترین راه پیشگیری از ایجاد مقاومت دارویی، تبعیت از راهنمای کشوری مبارزه با سل یعنی تجویز صحیح و کامل رژیم درمانی حاوی داروهای خط اول ضد سل به صورت تحت نظارت مستقیم روزانه یک ناظر مطمئن، علاقمند و آموزش دیده برای موارد سل حساس به دارو است. البته پس از راهکار فوق که اقدام اصلی در زمینه پیشگیری از بروز MDR-TB است، شناسایی به موقع موارد سل مقاوم و سپس درمان هر چه سریعتر آنها با رژیم های دارویی صحیح حاوی داروهای خط دوم ضد سل نیز می تواند اقدامی موثر برای توقف چرخه انتقال سل مقاوم به دارو باشد. در واقع به همین دلیل و با هدف حذف هر چه سریعتر و بیشتر منابع بالقوه انتقال سل در جامعه موضوع مدیریت موارد سل مزمن و مقاوم به دارو به اجزای استراتژی پیشین DOTS افزوده شده است. با این کار از انتقال باسیل مقاوم به دارو از افراد مبتلا به سل مقاوم به سایرین جلوگیری می شود.
نحوه خدمات تشخیصی ودرمانی سل در کشور
بیات در پایان با اشاره به اینکه کلیه خدمات مبارزه با سل اعم از تشخیص، آزمایش خلط، رادیوگرافی، ویزیت پزشک، دارو، پیگیری و کنترل اطرافیان بیمار در سراسر کشور از طریق واحدهای بهداشتی به طور رایگان ارائـــــه می شود، گفت: مراکز مبارزه با سل در محدوده تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی آماده ارائه خدمات و پاسخگویی به سوالات و مشکلات در رابطه به بیماری سل می باشند.