صنعت دارو در مرز فروپاشی؛ اظهارات بی‌اساس، بحران‌های بزرگتر می‌سازد
سجاد حسینی، کارشناس صنعت دارو در گفت‌وگو با سالم‌خبر:
27 بهمن 1403 ساعت 15:58
سالم‌خبر: صنعت داروی ایران این روزها در حالی به بیمار بدحالی می‌ماند که خود نیازمند درمان فوری است. کمبودهای دارویی طی ماه‌ها و سال‌های اخیر و سختی دسترسی بیماران به دارو حکایت از واقعیتی تلخ است که از کاهش ۲۸ درصدی تولید در شرکت‌های بورسی تا تعطیلی برخی خطوط تولید را شامل می‌شود. آنچه بیش از همه نگران‌کننده است، کمبود داروهایی است که سال‌ها در کشور تولید می‌شد و حتی به کشورهای دیگر صادر می‌کردیم.
سالم‌خبر: صنعت داروی ایران این روزها در حالی به بیمار بدحالی می‌ماند که خود نیازمند درمان فوری است. کمبودهای دارویی طی ماه‌ها و سال‌های اخیر و سختی دسترسی بیماران به دارو حکایت از واقعیتی تلخ است که از کاهش ۲۸ درصدی تولید در شرکت‌های بورسی تا تعطیلی برخی خطوط تولید را شامل می‌شود. آنچه بیش از همه نگران‌کننده است، کمبود داروهایی است که سال‌ها در کشور تولید می‌شد و حتی به کشورهای دیگر صادر می‌کردیم.
این در حالیست که برخی متفکران بازگشت به 40 سال گذشته با مقیاس دوران جنگ با شرایط حاضر سعی بر مدیریت قرارگاهی نظام دارویی کشور داشته و بدون در نظر گرفتن بحران‌های اقتصادی، تحریم‌ها همچنان اصرار بر آزمون و خطاهای مدیریتی خود در میدان سلامت جامعه دارند.
سجاد حسینی، کارشناس صنعت دارو، در گفت‌وگویی با سالم‌خبر تصویری نگران‌کننده از وضعیت این صنعت ارائه می‌دهد. وی می‌گوید وقتی دولت مجبور می‌شود برای تأمین نیاز کشور، مجوز واردات ده میلیون عدد پنی‌سیلین صادر کند، یعنی اتفاق بسیار جدی در صنعت رخ داده است. این در حالی است که ایران سال‌ها در تولید آنتی‌بیوتیک‌ها خودکفا بوده است.
مشکل اما فراتر از کمبود چند قلم دارو است. تأخیر نه ماهه در پرداخت مطالبات از سوی سازمان تأمین اجتماعی، به عنوان بزرگترین خریدار دارو در کشور، زنجیره تأمین دارو را مختل کرده است. شرکت‌های پخش با حدود 600 میلیارد تومان چک برگشتی مواجه‌اند و حتی شرکت‌های دولتی نیز از این بحران در امان نمانده‌اند. این مشکل نقدینگی وقتی با قطعی دو روزه برق در شهرک‌های صنعتی و محدودیت ده ساعته برق در روزهای عادی همراه می‌شود، عملاً امکان تولید مستمر را از شرکت‌ها می‌گیرد.
طرح دارویار که قرار بود با آزادسازی قیمت‌ها به داد صنعت برسد، در عمل به موفقیتی دست نیافت. این در حالی است که هزینه تولید برخی داروها حتی از قیمت فروش‌شان بیشتر است. برای مثال، هزینه جعبه، بروشور، چاپ و کارگری برخی اقلام دارویی به تنهایی سه هزار تومان است، در حالی که قیمت فروش آنها هزار تومان تعیین شده است.
برخلاف سایر صنایع که می‌توانند با تغییر در محصول، هزینه‌ها را مدیریت کنند، صنعت دارو به دلیل استانداردهای سختگیرانه چنین انعطافی ندارد. شرکت‌های بورسی نیز به دلیل پاسخگویی به سهامداران، نمی‌توانند محصولات زیان‌ده تولید کنند، حتی اگر این محصولات مورد نیاز حیاتی کشور باشند. نتیجه این وضعیت، کاهش تولید و فرسودگی تدریجی زیرساخت‌هاست.
نجات این صنعت نیازمند یک برنامه جامع و بلندمدت است. به گفته حسینی، صنعت دارو به یک نیاز همیشگی پاسخ می‌دهد و نمی‌توان آن را با راه‌حل‌های موقتی نجات داد. اگر برای این وضعیت چاره‌ای اندیشیده نشود، نه تنها کمبود دارو تشدید خواهد شد، بلکه ممکن است برخی خطوط تولید به طور کامل از بین بروند؛ خطوطی که راه‌اندازی مجدد آنها به سادگی امکان‌پذیر نیست.
بحران در صنعت داروی ایران؛ از نبود نقدینگی تا تعطیلی خطوط تولید
صنعت داروسازی ایران در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های خود به سر می‌برد. سجاد حسینی، کارشناس صنعت دارو، وضعیت کنونی را نتیجه انباشت چندین ساله مشکلات می‌داند. وی می‌گوید: «آنچه امروز در صنعت دارو می‌بینیم، شبیه یک باغ در حال خشک شدن است که نمی‌توان آن را یک شبه با غرق کردن در آب نجات داد.»
حسینی با اشاره به کمبودهای دارویی اخیر تأکید می‌کند: «نکته نگران‌کننده این است که بخش عمده‌ای از کمبودها حتی مربوط به داروهای وارداتی نیست. ما در تولید داروهایی دچار مشکل شده‌ایم که سال‌ها در آنها خودکفا بوده‌ایم و حتی صادرات هم داشته‌ایم. این نشان می‌دهد مشکل از جای دیگری است.»
حسینی در تشریح عمق بحران به وضعیت تولید آنتی‌بیوتیک‌ها اشاره می‌کند: «وقتی دولت مجبور می‌شود برای تأمین نیاز کشور، مجوز واردات ده میلیون عدد پنی‌سیلین صادر کند، یعنی اتفاق بسیار جدی در صنعت رخ داده است. هر بیمار نهایتاً دو آمپول مصرف می‌کند؛ پس این حجم از واردات نشان می‌دهد چه تعداد زیادی از مردم درگیر کمبود یک داروی تولید داخلی هستند. این فقط یک نمونه از وضعیت پیچیده صنعت داروست.»
به گفته حسینی، چالش‌های صنعت دارو چندوجهی است. وی در این باره توضیح می‌دهد: «بسیاری تصور می‌کنند مشکل اصلی فقط قیمت‌گذاری است، اما واقعیت پیچیده‌تر است. ما با بحران نقدینگی جدی مواجهیم. وقتی تأمین اجتماعی به عنوان بزرگترین خریدار دارو، بیش از نه ماه در پرداخت مطالبات تأخیر دارد، طبیعی است که کل زنجیره تأمین دارو دچار مشکل می‌شود.»
وی با ارائه آماری تکان‌دهنده ادامه می‌دهد: «در حال حاضر شرکت‌های پخش دارو حدود 600 میلیارد تومان چک برگشتی دارند. حتی شرکتی که دولتی است، با وجود امکان استفاده از حمایت‌های بانکی، دچار این مشکل شده است. وقتی داروخانه‌ها نمی‌توانند پول شرکت‌های پخش را بدهند و شرکت‌های پخش نمی‌توانند پول تولیدکنندگان را پرداخت کنند، کل چرخه تولید مختل می‌شود.»
این کارشناس صنعت دارو با اشاره به مشکلات زیرساختی می‌افزاید: «مشکل فقط نقدینگی نیست. در برخی شهرک‌های صنعتی، دو روز در هفته اصلاً برق نداریم و روزهای عادی هم فقط ده ساعت برق داریم. یعنی شرکت‌ها فقط می‌توانند یک شیفت کار کنند و امکان اضافه‌کاری ندارند. همین چند روز پیش مدیر یکی از شرکت‌های داروساری مشهد می‌گفت با این وضعیت برق، حتی نمی‌تواند داروهای کمبود بازار را تولید کند.»
به گفته حسینی، این مشکلات در آمار تولید نیز منعکس شده است: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد که شرکت‌های بورسی به طور میانگین 27 تا 28 درصد کاهش تیراژ تولید داشته‌اند. این کاهش تولید ناشی از عدم امکان تأمین مواد اولیه کافی، مشکلات نقدینگی و محدودیت‌های زیرساختی است.»
حسینی با انتقاد جدی از نحوه اجرای طرح دارویار می‌گوید: «متأسفانه در اجرای این طرح همه گمراه شده‌اند. قرار بود این طرح به آزادسازی واقعی قیمت‌ها منجر شود، اما در عمل فقط نرخ ارز مبنا از چهار هزار و دویست تومان به بیست و هشت هزار و پانصد تومان افزایش یافت، در حالی که همان رویه‌های مدیریتی قدیمی ادامه دارد. حتی دولت در پرداخت مابه‌التفاوت افزایش نرخ ارز به بیمه‌ها هم عملکرد مناسبی نداشته است.»
وی با اشاره به وضعیت قیمت‌گذاری داروها توضیح می‌دهد: «در برخی موارد اصلاح قیمت انجام شده؛ مثلاً قیمت بعضی آمپول‌های تزریقی از شش هزار تومان به 125 هزار تومان افزایش یافته، اما این افزایش با توجه به هزینه‌های تولید، تجهیزات، نیروی انسانی و توزیع کافی نیست. ما قرص‌هایی داریم که هزینه جعبه، بروشور، چاپ و کارگری‌شان به تنهایی سه هزار تومان است، اما باید آنها را هزار تومان بفروشیم.»
حسینی با تأکید بر تفاوت صنعت دارو با سایر صنایع می‌افزاید: «در صنایع دیگر می‌توان با تغییر در محصول، هزینه‌ها را مدیریت کرد. اما در صنعت دارو چنین انعطافی وجود ندارد. ما نمی‌توانیم آمپول را کوچک‌تر یا با کیفیت پایین‌تر تولید کنیم. دارو استانداردهای مشخص و سختگیرانه‌ای دارد که باید رعایت شود.»
این کارشناس صنعت دارو درباره مشکل ارزش پول و تأثیر آن بر تولید می‌گوید: «مسئله فقط افزایش هزینه‌ها نیست. وقتی بیمارستان پول داروی سال گذشته را امسال می‌پردازد، به دلیل تورم، آن پول فقط می‌تواند نصف داروی امسال را تأمین کند. وضعیت برای شرکت‌های بورسی حتی بدتر است؛ آنها نمی‌توانند به سهامداران‌شان در بورس اعلام کنند که در تولید یک دارو چند میلیارد زیان کرده‌اند، حتی اگر آن دارو مورد نیاز حیاتی کشور باشد.»
حسینی با نگرانی از وضعیت نگهداری تجهیزات تولید اضافه می‌کند: «سود شرکت‌ها آنقدر کاهش یافته که دیگر نمی‌توانند دستگاه‌هایشان را تعمیر یا نوسازی کنند. این یعنی زیرساخت‌های تولید دارو در حال فرسوده شدن است. تصور کنید شما باغی دارید که باید دوازده ماه سال محصول بدهد، نه فقط یک بار در سال. وقتی نتوانید از این باغ مراقبت کنید، به تدریج خشک می‌شود.»
وی با اشاره به وضعیت داروهای تزریقی می‌گوید: «داروهای تزریقی‌ها به یک معضل جدی تبدیل شده‌اند. چرا؟ چون حدود چهار-پنج سال تحت فشار قیمت‌گذاری بوده‌اند. حالا حتی با اصلاح نسبی قیمت‌ها، شرکت‌ها توان تأمین مواد اولیه را ندارند. قطره‌های چشمی هم وضعیت مشابهی دارند. اگرچه قیمت برخی از آنها اصلاح شده، اما کلیت بازار هنوز مشکل دارد.»
حسینی در تشریح عمق بحران در زنجیره تأمین دارو می‌افزاید: «مشکل اینجاست که تمام حلقه‌های این زنجیره به هم مرتبط هستند. وقتی داروخانه‌ها پول‌شان را از بیمه‌ها نمی‌گیرند، نمی‌توانند بدهی‌شان را به شرکت‌های پخش بپردازند. چک‌های برگشتی باعث می‌شود حساب‌های شرکت‌های پخش قفل شود و نتوانند با تولیدکنندگان تسویه کنند. تولیدکنندگان هم نمی‌توانند مواد اولیه خریداری کنند و این چرخه معیوب ادامه پیدا می‌کند.»
وی با نگاهی به آینده صنعت هشدار می‌دهد: «با حدود چهارصد شرکت داروسازی و قراردادی در کشور، ما نیاز به یک برنامه جامع و بلندمدت داریم. اگر می‌خواهیم این صنعت را نجات دهیم، باید یک تیم کارشناسی تمام‌وقت، تک‌تک مشکلات را بررسی و برای آنها راه‌حل پیدا کند. این کار باید با دقت و حوصله انجام شود؛ با عجله و راه‌حل‌های موقتی نمی‌توان مشکلات ریشه‌ای را حل کرد.»
حسینی در پایان تأکید می‌کند: «اگر برای این وضعیت فکر اساسی نشود، نه تنها با کمبود بیشتر دارو مواجه خواهیم شد، بلکه ممکن است برخی از خطوط تولید به طور کامل از بین بروند. تولید دارو یک فرآیند پیچیده و حساس است که نمی‌توان آن را به سادگی دوباره راه‌اندازی کرد. ما نیاز به یک اراده جدی برای نجات این صنعت داریم، صنعتی که مستقیماً با سلامت مردم در ارتباط است.»
کد مطلب: 18203