حدود 40 تا 50 درصد از مبتلایان به دیابت در ایران از بیماری خود مطلع نیستند

 سالم‌خبر: حدود 40 تا 50 درصد از مبتلایان به دیابت در ایران و کشورهای خاورمیانه از بیماری خود مطلع نیستند و اغلب وقتی بیماری تشخیص داده می‌شود، حدود 10 سال از شروع پاتوفیزیولوژی آن گذشته است و دیابت پیش از تشخیص، به آرامی آسیب‌های چشمی، قلبی و کلیوی را ایجاد کرده است.

به گزارش سالم‌خبر؛ محمدرضا مهاجری طهرانی، فوق تخصص غدد درون‌ریز و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پنجمنین کنگره اروپایی- آسیایی فارماکواپیدمیولوژی در حوزه شیوع چالش های درمانی و بار بیماری دیابت در ایران و جهان با بیان این مطلب افزود: وضعیت کنترل دیابت در ایران هنوز با استانداردهای مطلوب فاصله زیادی دارد ضمن آنکه بخش اعظم بودجه و هزینه‌ها به جای هدایت به سمت پیشگیری، غربالگری زودهنگام و کنترل اولیه بیماری برای درمان پرهزینه عوارض این بیماری صرف می‌شود.

وی همچنین با اشاره به تغییر رویکرد سیاست گذاری‌ها و کیفیت کنترل دیابت در کشور، این مهم در استان‌های کشور را متفاوت خواند و گفت: کیفیت کنترل دیابت در استان‌های مختلف متفاوت است به طور مثال برخی استان‌ها مانند کردستان عملکرد بهتری داشتند، در حالی که در برخی دیگر مانند استان یزد با وجود آمار بالای تعداد بیماران مبتلا به دیابت، کنترل قند خون و عوارض آن کمتر از 5 درصد گزارش شده است.

مهاجری طهرانی همچنین با بیان اینکه تا سال 2045 تعداد افراد مبتلا به دیابت به حدود 750 میلیون نفر خواهد رسید، افزود: این آمار نشان‌دهنده رشد بسیار سریع بیماری دیابت در جهان است، که عمدتاً به دلیل سبک زندگی ناسالم، چاقی، اضافه‌وزن، کم‌تحرکی و سایر مشکلات مرتبط با زندگی مدرن رخ می‌دهد.

وی ادامه داد: در سال 2021، حدود دو میلیون مرگ به علت مشکلات قلبی و کلیوی در بیماران دیابتی گزارش شد. همچنین، حدود 11 درصد مرگ‌ومیرهای ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی (کاردیواسکولار) در جهان ریشه در دیابت دارد، حتی با وجود اینکه این بیماری قابل‌کنترل است. در حال حاضر، از هر 10 نفر، یک نفر به دیابت مبتلاست و تنها 50 درصد از بیماران از بیماری خود مطلع هستند. یعنی نیمی از مبتلایان به دیابت از بیماری خود آگاهی ندارند و معمولاً زمانی متوجه می‌شوند که با عوارض جدی بستری می‌شوند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین تصریح کرد: این مسئله بارها در بیمارستان‌ها مشاهده شده است. بیمارانی که به دلیل سکته قلبی بستری می‌شوند، وقتی از آن‌ها درباره دیابت سؤال می‌شود، اغلب اظهار می‌کنند که نه دیابت دارند و نه آزمایشی در این زمینه داده‌اند. حتی ممکن است در طول عمرشان هیچ آزمایشی برای تشخیص دیابت انجام نداده باشند.

وی گفت: دیابت نوع 2 معمولاً با عوارضی مانند مشکلات چشمی، قلبی و کلیوی بروز پیدا می‌کند. متأسفانه در حال حاضر شایع‌ترین علت نابینایی در بزرگسالان، هم در ایران و هم در جهان، بیماری دیابت است. همچنین، دیابت اصلی‌ترین دلیل نارسایی کلیه در دنیا محسوب می‌شود. در مورد پیش‌دیابت نیز آمار نگران‌کننده‌ای وجود دارد. از هر 20 نفر، یک نفر ممکن است به پیش‌دیابت مبتلا باشد. پیش‌دیابت به وضعیتی اطلاق می‌شود که قند خون ناشتا بین 100 تا 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد (بالاتر از 126، دیابت محسوب می‌شود و زیر 100 طبیعی است). همچنین در بارداری، از هر 6 زن باردار، یکی دچار دیابت بارداری (GDM) یا دیابت موقت دوران بارداری می‌شود.

وی با بیان اینکه این آمارها نشان می‌دهند که آگاهی‌بخشی، غربالگری و اتخاذ سبک زندگی سالم از اهمیت بالایی برخوردار است تا از عوارض جدی این بیماری جلوگیری شود، عنوان کرد: رشد دیابت در کشورهای مختلف به شدت متفاوت است. برای مثال، در کشورهای کم‌درآمد (Low-Income) و متوسط درآمد (Middle-Income) افزایش بیشتری مشاهده می‌شود. در آمریکای شمالی، انتظار می‌رود تا سال 2045 تعداد مبتلایان به دیابت حدود 24 درصد افزایش پیدا کند. اما در کشورهایی مانند ایران و خاورمیانه، این رشد حدود 7 درصد خواهد بود. در آفریقا، وضعیت بسیار وخیم‌تر است و پیش‌بینی می‌شود که تعداد مبتلایان به دیابت در این منطقه بیش از 100 درصد افزایش یابد.همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، بسیاری از بیماران دیابتی از بیماری خود اطلاعی ندارند. به‌عنوان‌مثال، در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا)، حدود 40 تا 50 درصد از مبتلایان از بیماری خود مطلع نیستند. این موضوع نشان‌دهنده مشکلات جدی در سیستم‌های غربالگری (Screening) این مناطق است.

افزایش مرگ‌ومیر بیماران دیابتی:
با افزایش سن، میزان مرگ‌ومیر در بیماران دیابتی نیز افزایش پیدا می‌کند. این موضوع در گروه‌های سنی مختلف، بین زنان و مردان تفاوت دارد. در سنین پایین‌تر، مرگ‌ومیر در میان مردان بیشتر است. اما در گروه سنی 70 تا 79 سال، میزان مرگ‌ومیر در زنان افزایش قابل‌توجهی دارد. این تفاوت می‌تواند به این دلیل باشد که بسیاری از مردان در سنین پایین‌تر فوت می‌کنند و در سنین بالاتر، تعداد زنان دیابتی که دچار مرگ‌ومیر می‌شوند بیشتر می‌شود.

به گفته ی مهاجری طهرانی این آمار و یافته‌ها بر اهمیت غربالگری زودهنگام، آگاهی‌بخشی، و کنترل بیماری تأکید دارد تا بتوان از این روند نگران‌کننده جلوگیری کرد.

وی با اشاره به اینکه رشد دیابت در کشورهای کم‌درآمد (Low-Income) و متوسط ‌درآمد (Middle-Income) بیشتر است، اما هزینه‌های کنترل و درمان آن بسیار بالاست و متأسفانه به دلیل محدودیت منابع، امکان کنترل آن در همه جای دنیا به‌طور کامل وجود ندارد، تاکید کرد: در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، بخش عمده‌ای از هزینه‌ها صرف درمان عوارض ناشی از دیابت می‌شود، در حالی که باید این هزینه‌ها را به سمت پیشگیری و کنترل اولیه هدایت کرد. یکی از نکات مهم این است که هرچه هزینه‌کرد برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام افزایش یابد، در درازمدت عوارض کمتری ایجاد خواهد شد و هزینه‌های کلی نیز کاهش پیدا می‌کند.

آمار دیابت در منطقه منا و ایران:
در سال 2021، در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا)، حدود 790 هزار مورد مرگ ناشی از دیابت گزارش شده است.
تعداد بیماران دیابتی در این منطقه در همان سال حدود 5.5 میلیون نفر بوده است، اما اکنون این آمار به حدود 6.5 تا 7 میلیون نفر رسیده است. این در حالیست که متأسفانه، کمتر از 40 تا 50 درصد از این بیماران از بیماری خود مطلع هستند.

مهاجری طهرانی  با اشاره به یک مطالعه انجام شده در ایران روی 30 هزار بیمار دیابتی، گفت: در این مطالعه مشخص شد که 85 درصد از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 (Type 2) بوده‌اند و 11 درصد دیابت نوع 1 (Type 1) داشته‌اند که شیوع دیابت در زنان حدود 65 درصد گزارش شده است. پیش‌دیابت (Pre-Diabetes): به دلیل افزایش خطر بروز عوارض ماکروواسکولار (مانند بیماری‌های قلبی-عروقی) و میکروواسکولار (مانند آسیب به چشم و کلیه) اهمیت بسیار زیادی دارد. مطالعات نشان داده‌اند که حتی در افراد مبتلا به پیش‌دیابت خطر سکته مغزی افزایش می‌یابد، خطر بیماری عروق کرونری قلب (Coronary Heart Disease) بیشتر می‌شود و مرگ‌ومیر ناشی از تمامی علل (All-Cause Mortality) نیز بالا می‌رود.

وی همچنین با اشاره به عوارض جمعیت آماری این تحقیق اظهار داشت: زخم پای دیابتی یکی از چالش‌های جدی در بیماران دیابتی است و آمارها نشان می‌دهد، حدود 25 درصد از بیماران دیابتی در ایران در طول زندگی خود دچار زخم پا شده‌اند. از این تعداد، 25 درصد دچار قطع عضو (Amputation) می‌شوند در حال حاضر، هر 20 ثانیه، یک پا در دنیا به علت دیابت قطع می‌شود.
 
وی تاکید کرد: شاید اهمیت به درمان پیش دیابت و پیشگیری از ابتلاء به دیابت بوده است که تعریف دیابت در پی آن تغییر کرد. در گذشته، معیار تشخیص دیابت برای قند خون ناشتا بالای 140 میلی‌گرم در دسی‌لیتر بود. این عدد بعدها به 126 کاهش یافت و محدوده قند ناشتای نرمال زیر 100 تعریف شد. این تغییرات به این دلیل انجام شد که مشخص شد حتی در محدوده پیش‌دیابت (بین 100 تا 126)، احتمال بروز رویدادهای قلبی-عروقی و دیگر عوارض خطرناک افزایش می‌یابد.

عوارض دیابت بر کیفیت زندگی
مهاجری طهرانی تاکید کرد: یک بیمار دیابتی به‌طور متوسط 5 تا 6 سال زودتر از افراد سالم فوت می‌کند ضمن آنکه کیفیت زندگی در افراد با عوارض دیابت کاهش چشمگیری دارد. برای مثال زندگی با قطع عضو (Amputation) معادل یک سال زندگی طبیعی نیست و زندگی با نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز نیز کیفیت زندگی بسیار پایین‌تری نسبت به افراد سالم دارد.
این آمارها نشان‌دهنده بار سنگین دیابت بر جامعه است و اهمیت پیشگیری و کنترل زودهنگام بیماری را بیش از پیش برجسته می‌کند.

چالش‌های سیستم درمانی و بیمه‌ها
این متخصص غدد و متابولیسم همچنین با بیان اینکه یکی از مشکلات اصلی سیستم درمانی به ویژه مرتبط بیمه ها این است که در حال حاضر بخش عمده‌ای از هزینه‌های درمانی توسط بیمه‌ها و دولت، صرف عوارض دیابت می‌شود، نه پیشگیری یا مدیریت اولیه، ادامه داد: برای مثال: یک بیمار دیالیزی به دلیل نارسایی کلیوی ناشی از دیابت، هزینه‌های هنگفتی را بر دوش دولت و بیمه‌ها می‌گذارد یا بیمارانی که دچار آمپوته (قطع عضو) می‌شوند یا به دلیل عوارض قلبی و عروقی بستری می‌شوند، نیازمند درمان‌های گران‌قیمت مانند داروهای ترکیبی یا پیشرفته هستند. این در حالی است که اگر سرمایه‌گذاری روی پیشگیری و کنترل دیابت از مراحل اولیه انجام شود، می‌توان از بروز این عوارض پیشگیری کرد و بار مالی سنگین ناشی از آن را کاهش داد.

وی ادامه داد: تمرکز بر پیشگیری، تشخیص زودهنگام، و مدیریت اولیه دیابت نه‌تنها کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌بخشد، بلکه به‌طور قابل‌توجهی هزینه‌های درمانی سیستم سلامت را کاهش می‌دهد. برای این هدف، نیاز است که سیاست‌گذاری‌ها در حوزه بیمه و درمان تغییر کرده و بر پیشگیری و کنترل اولیه دیابت متمرکز شود. بر اساس داده‌ها، حداقل 61 درصد از بیماران دیابتی حداقل یک عارضه ناشی از دیابت را تجربه کرده‌اند که عمدتاً شامل نفروپاتی (بیماری کلیوی) و رتینوپاتی (آسیب به شبکیه چشم) بوده است. همچنین، 56 درصد از بیماران دیابتی دچار مشکلات قلبی و عروقی شده‌اند.

دیابت؛ چالش‌ها و ضرورت‌های مدیریت در ایران
دیابت، بیماری‌ای است که نه تنها بهره‌وری و توانمندی فرد را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های سنگینی را به فرد و جامعه تحمیل می‌کند. با وجود پیشرفت‌های علمی در درک این بیماری، درمان و مدیریت دیابت همچنان با چالش‌های بسیاری روبه‌روست. این موضوع به‌ویژه در کشورهایی مثل ایران که نرخ شیوع دیابت در آن‌ها رو به افزایش است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

مهاجری طهرانی دراین باره اظهار داشت: در مطالعه‌ای گسترده درباره دیابت در ایران در سال‌های اخیر، مطالعه‌ای تحت عنوان دایکر (DIACARE) در 31 استان کشور انجام شد که به بررسی وضعیت مدیریت دیابت در ایران پرداخت. در این مطالعه در هر استان، 36 خوشه (Cluster) انتخاب شد، هر خوشه شامل 12 بیمار دیابتی بود و در مجموع، 13,392 بیمار در این تحقیق شرکت کردند. یافته‌های این مطالعه درباره چالش‌های کنترل دیابت در ایران بسیار نگران کننده بود. براساس یافته های این مطالعه تنها 33 درصد از بیماران توانسته بودند قند خون ناشتا (Fasting Blood Glucose) خود را به درستی کنترل کنند و میانگین HbA1c بیماران کنترل‌شده کمتر از30 درصد بود. با توجه به اینکه مدیریت دیابت فقط به کنترل قند خون محدود نمی‌شود؛ کنترل فشار خون و چربی خون نیز از اهمیت بیشتری برخوردار است اما تنها 13 درصد از بیماران توانسته بودند هر سه مورد (قند خون، فشار خون، و چربی خون) را به‌طور هم‌زمان کنترل کنند.

مشکلات موجود در مدیریت دیابت
وی ادامه داد: مطالعه دایکر نشان داد که کنترل دیابت در ایران همچنان با مشکلات زیر مواجه است و هنوز مطلوب نیست چون بسیاری از بیماران به دلیل هزینه‌های بالا یا کمبود امکانات، نمی‌توانند مراقبت‌های منظم دریافت کنند ضمن آنکه بیماران دیابتی باید نقش فعالی در مدیریت بیماری خود داشته باشند. آموزش صحیح می‌تواند HbA1c را تا یک درصد کاهش دهد، معادل تأثیر برخی داروهای دیابت اما این مهم به خوبی اجرا نمی شود و مهمتر پزشکان عمومی و حتی برخی متخصصان نیاز به آموزش‌های به‌روزتری برای مدیریت بهتر دیابت دارند.

مهاجری طهرانی تاکید کرد: دیابت تنها یک بیماری نیست؛ بلکه چالشی است که بر سلامت فرد و اقتصاد کشور تأثیر می‌گذارد. بهبود مدیریت این بیماری می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت زندگی بیماران داشته باشد. سرمایه‌گذاری در پیشگیری و مدیریت جامع دیابت، ضرورتی است که نباید نادیده گرفته شود.