سید علیرضا مرندی در گفت‌وگویی به تشریح مشکلات و ناکارآمدی‌ها در نظام سلامت و شاخص‌های لازم برای انتخاب وزیر بهداشت و درمان پرداخته که بخشی از این گفت و گو در پی می‌آید:
 

چرا در بعضی دولتها بیشتر و در بعضی کمتر؟ در مجموع هرچه به این اواخر رسیدیم مساله با این اهمیت کمرنگ تر شده؛ چرا؟

شاید تقصیر خودماها مسئولان بوده؛ برای اینکه اهمیت نقش سلامت را برای دولت و مجلس روشن نکرده‌ایم و فقط به روزمرگی پرداخته‌ایم،مردم مشکلات اقتصادی دارند اما مشکلات سلامت نیز دارند و اگر نسبت به آنها بی‌توجه بمانیم،نه ‌تنها مشکلات سلامت بدتر می‌شود، بلکه بر مشکلات اقتصادی هم می‌افزاید. ما اگرتشخیص ندهیم این مشکلات سلامت را هر حرفی که می‌زنیم برای حل مشکل مردم نیست.وضعیت سلامت اصلا مطلوب نیست مثلا فکر می کنیم سلامت یعنی ساختن بیمارستان، خرید تجهیزات و یا دارو؛ در حالی که اینها واقعا سلامت نیستند.سلامت باید طوری باشد که مردم بیمار نشوند و اگر شدند همان ابتدا درمان شوند؛ ضمن اینکه از همه اینها مهمتر ارتقای سطح سلامت مردم است؛ در حالی که وضعیت فعلی که داریم اصلا وضعیت مطلوبی از نظر سلامت نیست.اگر حالا فردی گفت من شرایط را حفظ می کنم این بسیار ناآگاهانه است. اصولا سلامت در اذهان مردم و مسئولان چه معنایی دارد؟به نظر می رسد متاسفانه با درمان و بیماری اشتباه می شود؛ در حالی که سلامت درست نقطه مقابل بیماری است و برای حفظ و ارتقای سلامت باید پیشگیری از بیماری ها کرد.در این صورت چون شناخت درستی از سلامت نیست تا می گوییم سلامت می رویم دنبال پزشک فوق تخصص و دارو و بیمارستان و تجهیزات و ...این مشکل به خود ما جامعه پزشکی می گردد که شاید درست مطلب را تفهیم نکردیم و طبیعتا هم مشکلات به وزارت بهداشت می رود و آنها زیر ذربین هستند تا اقداماتی انجام دهند.

کشورهای صنعتی ارزش سلامت را بیشتر از ما می دانند چون اقتصادی فکر می کنند. آنها می دانند اگر انسان سالم باشد کارگر و تکنسین خوبی است برای اینکه بیمار نمی‌شود و از سرکار غیبت نمی کند؛ بنابراین تمرکز آنها این است که انسانها را سالم نگه دارند تا بتوانند از آنها استفاده صنعتی، ساخت و ساز و اقتصادی کنند اما ما به فکر این نیستیم ؛در حالی که انسان سالم و ماهر سرمایه اصلی هر کشوری هستند و نباید از نیروی انسانی غفلت کنیم. ما به جای اینکه دنبال پیشگیری از بیماری‌ها ها باشیم تا مردم سالم بمانند ، مدام بیمارستان می‌سازیم و می‌خواهیم بیماران را درمان کنیم.

در حالی که بیماری‌های غیر واگیرار که عمده دلیل مرگ و میر در کشورمان است را خیلی راحت تر می‌توانیم پیشگیری کنیم،اما مدام بیمارستان می‌سازیم. مثلا بیمارستان سرطان و بیمارستان قلب می‌سازیم.بیماری‌های غیر واگیر اگر دقت کنیم با رژیم غذایی، راه رفتن و ورزش کردن و سیگار نکشیدن و دخانیات مصرف نکردن و اجتناب از مشروبات الکی قابل پیشگیری است، این قدر سرطان، بیماری قلب و سکته مغزی و قلبی نخواهیم داشت. اما این اقدامات پیشگیرانه طوری نیست که در تلویزیون نشان دهیم و خودنمایی می‌کنیم. با دستگاه «ام آر ای» رای جمع می کنندمثلا یک دستگاه ام آرای می‌خرند و در تلویزیون نشان می‌دهند،یا دور میدان می‌چرخانند و برای گرفتن رای مردم از این استفاده می‌کنند. اینها هدف الهی نیست. مثلا اگر بنده ر ابه عنوان وزیر استیضاح کنند تعدادی دستگاه تجهیزات پزشکی گرانقیمت را بین بعضی از استیضاح کنندگان توزیع می‌کنم. اینها در شان جمهوری اسلامی و نظام نیست اما اینها اتفاق افتاده است و وجود دارد. اینها با جایگاه ارزشمندسلامت مغایرت دارد .اگر ما همان کارهای ساده را که نمی توان در تلویزیون نشان داد اما خدا که می بیند و درباره فعالیت بدنی و دسترسی مردم به میوه جات و سبزیجات و سیگار و قلیان نکشیدن ومشروبات الکلی ... تمرکز کنیم خیلی خوب و موثر است. الان بیش از 80 درصد مرگ و میر مربوط به بیماری های قلبی است.

کشورهایی که در این خصوص خوب عمل کردند،موفق بوده‌اند. بنابراین مشکل اصلی نشناختن مشکلات اصلی است و طبیعتا وزارت بهداشت باید این مشکلات اصلی را پیش بینی کند و پیشگیری نماید، وگرنه بیماری‌های مزبور هم مرگ و میر بالایی دارند و هم هزینه‌های بالایی را تحمیل می‌کند.در ارتباط با سلامت، مسئولیت اصلی با وزارت بهداشت است. متاسفانه وقتی در انتخاب وزیر بهداشت دقت نمی کنیم همین مشکلاتی که وجود دارد اتفاق می افتد.ما از ابتدای انقلاب اگر نگاه کنیم چه تعدادی از وزرای بهداشت سابقه فعالیت در وزارت بهداشت را داشته اند؛ واقعا انسان تعجب می کند. بعضی از وزرا که اصلا سابقه نداشتند، یکی از وزرا می گفت «رئیس جمهور چون بیمار من هست در مطبم گفت تو وزیر من بشو!»این نوع انتخاب خیلی نگران کننده است و اگر بخواهد ادامه پیدا کند حتما ما به جایی نمی رسیم.در درجه اول شناخت سلامت است و معرفی درست سلامت و اختلاف فاحش گذاشتن بین سلامت و بیماری. پرداختن هرچه بیشتر به مسائل پیشگیری از بیماری ها و ارتقای سلامت مردم اینها بسیار ارزان تر می شود تا اینکه بیمارستان بسازیم.فقط بیمارستان می‌سازیم، اما پرستار سرکار نمی آید!در تلویزیون نشان می‌دهند که ما اینقدر تخت ساخته‌ایم.اما نمی‌گویند که چقدر پول مردم استفاده شده ؛ اما برای این بیمارستانها پرستار پیدا نمی‌کنیم و هرچه اطلاعیه می‌دهیم نمی‌آیند.

باید بینش برنامه ریزی و نظارت در این خصوص باشد. اینها عوام فریبی است و اصل آن نیز به خاطر نشناختن مفاهیم درست سلامت و عدم اجرای صحیح سیاست‌های کلی سلامت است.مقام معظم رهبری بیش از 10 سال پیش سیاست‌های کلی نظام سلامت را ابلاغ کرند و این 14 بند فوق العاده است. یک بار مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از ما خواستند (از فرهنگستان)، برای 50 سال آینده مسائل سلامت را پیش بینی کنیم. حقیقا وقتی سیاستها را نگاه کردیم دیدیم اگر اینها درست عمل شود برای 50 سال آینده نیز جوابگو است. اما متاسفانه هر وزیری می آید نمی شناسد، نه خوانده و نه اعتقاد دارد و نه عمل می کند.
 

این موضوع باعث شد که رهبری معظم چند بار در خصوص برهم زدن ادغام دخالت کردند و این ضایعه است که مجلس، دولت و شورای نگهبان همگی رای دهند که وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی تشکیل شود و دوبار تصویب شد اما با فاصله کمی 3 وزیر بعد از وزارت بنده مخالف این انتخاب شدند.پزشکیان به محرومان بسیار معتقد استآقای دکتر پزشکیان ویژگی‌های بسیار خوبی دارد و بنده از وی وقتی فوق تخصص جراحی قلب شد خواهش کردم دانشگاه علوم پزشکی تبریز را مدیریت کند و واقعا مدیریت دلسوزانه ای داشت.بدون تکیه به دولت حدود 600 خانه بهداشت در زمان ریاست خود در دانشگاه خودش در تبریز ساخت و به عدالت در سلامت و محرومان بسیارمعتقد و کاملا علاقمند است و دلش می خواهد کاری کند.بنده متنی نوشتم و به وی گفتم الان گوی و میدان وجود دارد. ما طبقات بالا سرو صدای زیادی داریم اما مردم محروم نمی دانند سلامت و حقوق شان چیست؟ممکن است تلویزیون عمل شما را نشان ندهد اما خدا که می بیند و برداشت بنده نیز این است که همین طور خواهد شد.
 

بعضی از آقایان با بی اعتنایی کامل به سیاستهای کلی سلامت و برنامه های پنج ساله توسعه، خودشان برای خودشان برنامه می نویسند و هزینه‌های هنگفتی را تحمیل می کنند حتی اعتبارات بهداشت را در بخش درمان هزینه می کنند اما کسی هم نظارت نمی کند.

آقای دکتر بحثی وجود دارد که فردی که وزیر بهداشت می‌شود اگر از پزشکان باشد تعارض منافع ایجاد می شود و در نقطه مقابل گفته می شود اگر خارج از پزشکان باشد اشراف کامل ندارد؛ نظر جناب عالی چیست؟
اگر به خدا معتقد باشیم همان کافی است؛ یعنی اگر پزشک یا غیر پزشک باشد و در هرسمتی باشد اما خدا را در نظر بگیرید نه تعارض منافعی بروز می کند و نه می گذارد دوست و آشنایان دخالت کنند و نه به امور دیگری می پردازد.درباره اینکه آیا وزیر بهداشت غیر پزشک باشد باید گفت پزشکان تحصیل کرده تر از بسیاری مردم هستند و سالهای زیاد تری برای تحصیلات صرف کردند؛ بنابراین جایگاه متفاوتی برای خود احساس می کنند و به خصوص اینکه به دولت نیز خیلی نیاز ندارند؛ لذا تکیه شان بیشتر به مردم است تا به دولت و مستقل فکر می‌کنند. با این ها کار کردن آسان نیست و اگر از مدیران خیلی توانمند نباشند و از تجربه مدیریت های کلان نظام سلامت برخوردار نباشند، مطمئنا اوضاع بدتر می شود.

وزیر می‌تواند با توضیحات خود در مجلس همه را قانع کند. بنده به آقای دکتر پزشکیان گفتم حتی اگر بهترین انتخاب وزیر را داشته باشی، باید مستمرا در حال نظارت بر امور باشی.خداوند تا الان نیز نظام را خیلی کمک کرده؛ اگرعنایت الهی نبود تا حالا اوضاع مان متفاوت شده بود.باید به فکر مسائل و مشکلات مردم به خصوص آنها یی که انقلاب کرده و به جبهه رفتند و الان فشار اقتصادی را تحمل می کنند و پشت نظام ایستادند؛ و واقعا هم نیاز به دلسوزی و کمک دارند و باید برای ارتقای شان تلاش کرد و غفلت از این افراد گناه است.

حال، چرا افراد کم تجربه‌ای که مسئول بودند و در کار بودند گفتند می‌خواهیم اسم شبکه را عوض کنیم. این مغایر با سیاستهای کلی و همه برنامه‌های پنج ساله است،اما نه کسی استیضاح کرد و نه سوال کرد و حتی متوجه شد که این خلاف برنامه پنج ساله است؛ این بر اثر جهل است.سلامت خانواده جزئی از شبکه است؛یعنی در این شبکه سلامت مادر، نوزاد، جنین، بچه جند ساله تا زمان فوت انسانها وجود دارد و بستگی به سن، جنسیت و حرفه مطرح است و سلامت خانواده جز مهمی است اما در کنار آن سلامت محیط، سلامت حرفه‌ای، آموزش سلامت و سلامت مدارس و ... وجود دارد و اگر اسم بگذاریم سلامت خانواده یعنی بقیه برنامه‌های سلامت مهم نیست.این را کج سلیقه ای می‌دانم و به دلیل نا آشنایی با مسائل سلامت کشور است، خیلی حیف است که چند سال عمر مردم بیراهه برود و نه تنها کار خود را انجام ندهد، بلکه تخریب هم شود. در نتیجه این کار خیلی اشتباهی بوده وهست و رهبری معظم نیز دوبار به وزیر محترم تذکرداده بودند.کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی، دولت، مجمع تشخیص مصلحت نظام و بقیه نهادها علیرغم نامه ها، تذکرات و هشدارهای فرهنگستان علوم پزشکی کشو، به دلیل اینکه سلامت در ذهنشان مهم نمی‌آید خیلی ورود نمی‌کنند.

مهمترین اولویت وزیر بهداشت دولت چهاردهم چه موضوعی باید باشد؟باید اولویت وزیر جدید در اجرای «سیاست‌های کلی سلامت» باشد؛ چرا که در این سیاست ها؛ شبکه، ادغام، ارتقای سلامت، پیشگیری از بیماری ها وجود دارد.همچنین ابعاد مختلف سلامت، احیای طرح ژنریک دارو که در زمان وزارت مرحوم دکتر زرگر، بنده هم معاون ایشان بودم، وی به شرکت‌های چند ملیتی فشار آورد تا داورهای ما را به اسم ژنریک بدهند، چون تجارتی دارو قیمتی 10 برابر بیشتر از ژنریک داشت. وی با اینکه دوره وزارت طولانی نداشت اما این اقدام بزرگ را انجام داد.ما نیز خیلی بهره بردیم اما به تدریج دوستان ، وزارا و مسئولان دیگر این را فراموش کردند.طبیعتا تعارض منافع موجب می‌شود فراموش کنیم .کارخانه ها دوباره قیمت دارو را بالا برند. اکنون نسخه کردن داروهای ژنریک در آمریکا که خود سازنده انواع داروست به 90 درصد رسیده یعنی 90 درصد نسخ دارویی در آمریکا بانام ژنریک نوشته می شود نه اسم تجارتی. در اروپا 92 درصد و کشورهای متمکن نیز ژنریک را استفاده می کنند اما ما به عکس رفتار می کنیم.

انسان دلش نمی‌خواهد ناآگاهی و جهالت دوستان را خیانت نام نهد اما گاهی اوقات تشخیص مرز این دو مشکل است. ما می دانیم بهره اقتصادی دارد و در مصرف دارو صرفه جویی می شود. بیمار بیچاره که متوجه نمی شود.بنابراین در سیاستهای کلی راجع به طب سنتی، بندی وجود دارد که باید تبیین کنیم و با تحقیقات عمل کنیم و به نظر می‌رسد بهترین کار این است که در نهایت ادغام شود اما چون هرکسی ساز خود را می‌زند؛ الان مصوبات بدی گرفتند که فقط به دعوای طب سنتی و طب کنونی را بیشتر می کند و ضررش را هم مردم می دهند؛ البته جیب یک عده ای پر می شود، یعنی عده‌ای که اصلا سواد این حسن ظن ندارد، اما متاسفانه مدتی است به ارزش‌های انسانی و اسلامی مقداری بی توجه هستیم؛ در حالی که رهبری معظم آنقدر به آن اهمیت دادند و فرمودند باید ارزش‌ها در مراکز آموزشی و هم محیط‌های ارائه مراقبت ها و خدمات سلامت اموزش داده شود تا در جامعه نهادینه گردد. باید سعی ما این باشد تا مراجعین از ما یاد بگیرند و این ارزشها در جامعه نهادینه شود.واقعیت قضیه این است که اگر تمام هم خود را بر اجرای سیاست‌های کلی سلامت از نظر سلامت صرف کنیم، هیچ کم و کاستی نخواهیم داشت./فارس