سالم‍‌خبر: اگرچه آمار‌ها درخصوص تعداد زوج‌های ناباروری در کشور  دقیق نیست؛ و پس از یک وقف 7 ساله نیاز به سرشماری و مطالعات تحقیقی جدی در این زمینه وجود دارد اما براساس برخی منابع خبری تعداد زوج های نابارور در کشور با تخمین حدود 4 میلیون زوج، میانگین نرخ ناباروری در ایران 22 درصد تخمین زده می‌شود.

سالم‍‌خبر: اگرچه آمار‌ها درخصوص تعداد زوج‌های ناباروری در کشور  دقیق نیست؛ و پس از یک وقف 7 ساله نیاز به سرشماری و مطالعات تحقیقی جدی در این زمینه وجود دارد اما براساس برخی منابع خبری تعداد زوج های نابارور در کشور با تخمین حدود 4 میلیون زوج، میانگین نرخ ناباروری در ایران 22 درصد تخمین زده می‌شود.

این میزان نرخ ناباروری در کشور در حالیست که  آمارها نشان می دهند که ایران با بیشترین سرعت به سمت سالمندی حرکت می کند و فرایند سالمندی در کشور رو به افزایش است.

ناباروری به دو قسم ناباروری اولیه و ناباروری ثانویه است.  ناباروری اولیه یعنی زوجی برای بارداری اول ناتوان باشند و ناباروری ثانویه یعنی زوجی که سابقا دارای فرزند شده‌اند و در سن باروری هستند، دچار ناباروری شده باشند. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی ناباروری به «ناتوانی در بارداری در طول یک‌سال بدون پیشگیری» گفته می‌شود.

طبق گزارش خبرگزاری های  داخلی حدود ۶۰ درصد زوج‌های نابارور کنونی، نابارور ثانویه هستند، یعنی زوج‌هایی که بارور بوده‌اند اما به دلایلی همچون سبک زندگی، تاخیر در فرزندآوری، تغذیه و... قدرت باروری خود را از دست داده‌اند.

 این آمارمی گوید، برخلاف باور عمومی زوج‌های جوان، فرصت فرزندآوری همیشگی نیست و ریسک جدی ناباروری در کمین زوج‌هایی است که فرزندآوری را به تاخیر می‌اندازند! به عبارت دیگر با سونامی ناباروری ثانویه در ایران روبه‌رو هستیم.

از سویی و بنا به گفته کارشناسان، ســهم نابــاروری مردان و زنان در ایران تقریبــاً برابــر است، بــه عبارتــی نابــاروری چیــزی در حـدود یک دوازدهــم جمعیــت کشـورمان را مســتقیم یا غیرمـستقیم درگیــر کرده است.

بیشتر از میانگین جهانی زوج نابارور داریم
همچنین آمار‌های ارائه‌شده در سال 1392 نشان داد که حدود ۱۳ درصد از زوج‌های ایرانی نابارور بوده اند. این رقم از آمار کلی میانگین ناباروری در جهان که ۱۵درصد است قدری کمتر بود، اما در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که آبان ۱۴۰۰ به نقل از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارائه شد نرخ ناباروری اولیه ۱۲ درصد و نرخ ناباروری ثانویه در کشور ۱۶ درصد است.

طبق این گزارش درمجموع حدودا 3میلیون زوج در کشور درگیر ناباروری هستند و سالانه ۷۰ تا ۹۰ هزار زوج به این آمار اضافه می‌شوند. همچنین بنابه گفته کارشناسان، یک‌پنجم زوجین ما طبق آمار و وضعیتی که الان در جامعه داریم در خطر ناباروری هستند!

 هرچند به ادعای پژوهشگاه رویان؛ دریکی، دو سال اخیر آماری که از مرکز ناباروری ابن‌سینا منتشر شد، افزایش تعداد زوجین نابارور ایرانی را نشان داد که بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است یعنی از میانگین جهانی هم کمی بالاتر رفته ایم اما دبیر انجمن علمی باروری و ناباروری ایران شهریور امسال درباره صحت و دقت داده‌های مرکز ناباروری ابن‌سینا به خبرنگاران گفت: آمار ناباروری در ایران که توسط مرکز ناباروری ابن‌سینا منتشر شده، مربوط به بیش از یک دهه پیش است و مطالعه‌ای بود که برمبنای آن برآوردی را اعلام کردند!

شاید به همین دلیل است که حالا برخی منابع خبری تعداد زوج های نابارور در کشور را چیزی حدود 4 میلیون نفر تخمین زده و از میانگین نرخ 22 درصدی ناباروری در ایران خبر داده اند!

فرایند سالمندی در کشور رو به افزایش است،چاره اندیشی کنید
در مجموع آمارها نشان می دهند که ایران با بیشترین سرعت به سمت سالمندی حرکت می کند و فرایند سالمندی در کشور رو به افزایش است.

«حسین مروتی» دبیر کارگروه تخصصی ستاد ملی جمعیت کشور اواخر آبان امسال در این باره گفته بود: به ازای هر 10 نفر یک سالمند بالای 60 سال در کشور داریم، که  البته در آینده نزدیک این تناسب به یک سالمند به ازای هر 4 نفر خواهد رسید و طبق برآوردها اگر با همین روال پیش برویم در سال ۱۴۳۰ یک سوم جمعیت ایران  پیر و بالای ۶۰ سال سن خواهند داشت!

ضربه ای که به روند توسعه کشور وارد می شود!
 مسلما این امر برای کشور ما که هنوز به رشد و توسعه اقتصادی دست نیافته ایم بسیار خطرناک است. زیرا تعادل و پویایی جمعیت، یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌های توسعه و رشد اقتصادی و اجتماعی کشورهاست و با کاهش نیروی انسانی پویا و فعال، کشور دچار رکود شده و از پیشرفت باز می‌ماند.

از همین رو رهبر معظم انقلاب نیز بارها در سخنان خود به لزوم برنامه ریزی در کشور برای توسعه جمعیت جوان تاکید کرده و فرموده اند که «مساله جمعیت را جدی بگیرید، جمعیت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌‌کند. یک جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست؛ یعنی مساله جمعیت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا 10 سال دیگر فکر می‌‌کنیم؛ نه، اگر چند سال بگذرد، وقتی نسل‌‌‌‌ها پیر شدند، دیگر قابل علاج نیست.»

سقوط سهمگین نرخ باروری
خوب حالا باید دید چرا جمعیت جوان کشور روبه کاهش است؟ این مهم به چند عامل بر می گردد. اگر فاکتور ازدواج دیر هنگام را قلم بگیریم، عدم تمایل زوج ها به بچه دار شدن به دلیل تحصیلات، کار، مهاجرات، مشکلات اقتصادی و غیره علل دیگر کاهش آمار فرزند آوری در ایران هستند که البته باید به همه این موارد بحران ناباروری را اضافه کرد.

آمارها از سقوط نرخ باروری در ایران حکایت می کند، این یعنی طبق گفته رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت نرخ باروری در ایران از ۳.۹۱ در سال ۶۵ به ۱.۶در سالجای رسیده که با ادامه این روند در سال ۱۴۵۰ نرخ باروری در کشور به منفی ۱.۵۶ می‌رسد!
او همچنین گفته است: ما برای نجات از این سیاهچاله جمعیتی تنها ۷ سال فرصت داریم و باید تلاش کنیم تا میزان موالید در کشور از یک میلیون به ۲.۵ میلیون نفر در سال برسد.

بنا به گفته وی جمعیت ایران در ۴۵ سال گذشته ۱۰ سال پیرتر شده و میانگین سنی افراد جامعه به ۳۴ سال رسیده است، در واقع کشورهای زیادی هستند که نرخ باروری شان کاهش یافته ولی ما تنها کشور جهان هستیم که نرخ باروریمان نسبت به قبل نه تنها کاهش نداشته، بلکه سقوط کرده است!

نابارورها بهترین گزینه برای سرمایه گذاری
مطابق آخرین سرشماری ها ۱۳.۵ درصد جمعیت کشور بدون فرزند، ۲۰ درصد تک فرزند، ۲۶ درصد دو فرزند، ۱۴.۳ درصد سه فرزند، ۸.۴ درصد چهار فرزند و ۱۸.۳ درصد پنج فرزند و بیشتر دارند و بنابه گفته مسئولان در خوشبینانه ترین شرایط باید پنج درصد بودجه پژوهش های کشور صرف حوزه فرزندآوری شود و البته در میان بهتر است کسانی صاحب فرزند شوند که خودشان داوطلب فرزندآوری هستند و بهترین و مناسب‌ترین گروه داوطلبان همین افراد نابارورند.

یک کارشناس می‌گوید: ایران در جهان رتبه اول سزارین را دارد و مداخله ماماها در اصلاح این روند بسیار موثر است. همچنین توجه داشته باشید که یک سوم فرزندآوری ها در کشور توسط بانوان بالای 35 سال صورت می گیرد و اگر نسل دهه 60 را از دست بدهیم بخش زیادی از امید به ترمیم جمعیتی از دست می رود. پس باید برای مشکل نازایی این نسل چاره ای اندیشید و یا تلفیقی از مشوق های اقتصادی و فرهنگی را برای تشویق به فرزندآوری ایجاد کرد.

درخواست مجلسی ها از دولت
سال گذشته «زهره الهیان»  عضو فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در نامه ای به رئیس جمهوری با اشاره به این که سطح فرزندآوری در کشور وضع مطلوبی ندارد بر لزوم پیگیری و اجرای قانون بیمه درمان ناباروری در کشور تاکید کرده بود.
 
عزم دولت برای خروج از بحران
مجموعه این مشکلات سبب شد تا دولت سیزدهم برای برون رفت از این مشکل و کمک به افزایش آمار جمعیتی در کشور راهکارهایی بیاندیشد. از همین رو مهرماه ۱۴۰۰ و در ابتدای تشکیل دولت سیزدهم، تحت پوشش بیمه پایه قرارگرفتن هزینه‌های درمان ناباروری و نازایی، در میان اولین مصوبه‌های هیات وزیران قرار گرفت و کمتر از یک سال بعد از ابلاغ این مصوبه به وزارت بهداشت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان برنامه‌ و بودجه، هیات‌وزیران در اجرای تبصره (۳) ماده (۴۳) قانون جوانی جمعیت، ضوابط پوشش بیمه‌ای خدمات ناباروری را تصویب کرد تا روند درمان بیش از سه‌میلیون زوج نابارور تحت پوشش بیمه قرار بگیرد.

همچنین دولت تلاش کرد تا قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را به تصویب برساند با این هدف که کشور را از وقوع بحران نجات دهد. در واقع قانون جوانی جمعیت 73 ماده و بیش از 200 حکم دارد که حدود 60 درصد از این تکالیف به طور مستقیم و غیرمستقیم مربوط به وزارت بهداشت است.

وزارت بهداشت 90 درصد تکالیف را انجام داده
پیش‌تر رئیس فراکسیون جمعیت مجلس اعلام کرده بود که در کل 35 درصد از مفاد قانون جوانی جمعیت درکشور قابلیت اجرا پیدا کرده اند، در همین راستا و بنابه گفته دکتر «صابر جباری فاروجی» رئیس اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت، این وزارتخانه 90 درصد تکالیف را انجام داده که عمدتاً‌ شامل اصلاح رویه‌ها، تغییر آیین‌نامه‌های قبلی و تولید برخی از دستورالعمل‌های جدید مبتنی بر تکالیف قانونی جدید بوده است.

سازو کارهایی که در دولت دستور اجرا گرفت
وزارت بهداشت دولت سیزدهم  به منظور تبیین اهداف مذکور تلاش کرد تا سازوکارهایی را برای حمایت و درمان زوج های نابارور مهیا کند. اما آن سازوکارها چه بودند؟

مهم ترین آنها پوشش کامل بیمه خدمات ناباروری زوج های جوان و ایجاد شبکه درمان ناباروری در سراسر کشور بود که البته می توان اقدامات هم سویی چون پوشش کامل بیمه مادران باردار و فرزندان شیر خوار تا 5 سالگی با هدف تشویق فرزند آوری را نیز به آن افزود.

شاید از خود بپرسید دولت پیشتر برای بیمه خدمات ناباروری در کشور هزینه کرده و برنامه هم داشته است، بله؛ به یاد داریم که «مهدی رضایی» معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران، خرداد امسال از اعلام آمادگی این سازمان برای تامین 90 درصدی هزینه های درمان ناباروری در کشور خبر داده بود. اما دو ماه پس از این خبر اتفاق بهتری رقم خورد.

رایگان شدن همه هزینه های ناباروری در کشور؛ بیمه پوشش می دهد
هیئت وزیران در جلسه ۲۶ مرداد ۱۴۰۱، به پیشنهاد شورای عالی بیمه سلامت کشور و به استناد تبصره (۳) ماده (۴۳) قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و اصل (۱۳۸) قانون اساسی، ضوابط پوشش بیمه ای خدمات درمان ناباروری و پوشش بیمه ای مراقبت های دوران بارداری را تصویب کرد تا بر اساس آن همه هزینه های درمان ناباروری در کشور رایگان شود.

به موجب مصوبه هیئت وزیران، همه افراد صاحب صلاحیت مکلفند مطابق استاندارد ارایه خدمات ناباروری نسبت به نشان دار کردن زوجین نابارور با رعایت محرمانگی اطلاعات در سامانه نسخه الکترونیک اقدام نمایند و البته سازمان‌های بیمه گر پایه نیز مکلفند زیرساخت لازم برای این منظور را فراهم نمایند.

همچنین در اجرای جزء (۵) بند «ک» تبصره (۱۷) ماده واحده قانون بودجه سال ۱۴۰۱کل کشور، همه مراکز درمانی و بیمارستان های ارایه دهنده خدمات درمان ناباروری موظف به عقد قرارداد با سازمان‌های بیمه گر پایه شدند و تمدید پروانه این مراکز و بیمارستان ها منوط به عقد قرارداد با بیمه های پایه شد.

در همین راستا، سازمان بیمه سلامت ایران نیز مکلف شد تا نسبت به پوشش بیمه ای همه زوجین نابارور و زنان مبتلا به سقط مکرر فاقد بیمه پایه مطابق آیین نامه بند «الف» ماده (۷۰) قانون برنامه ششم توسعه اقدام نماید.

بر اساس ضوابط ابلاغی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هزینه های خدمات معاینه، بیماریابی، تشخیصی و درمانی ناباروری و خدمات تخصصی ناباروری، در بخش دولتی، عمومی غیر دولتی و خیریه و خصوصی طرف قرارداد با خودپرداخت معافیت  یا فرانشيز مطابق دستوراالعمل مندرج در مصوبه شورای عالی بیمه سلامت، تحت پوشش سازمان های بیمه گر پایه خواهد بود.

علاوه بر این، سازمان بیمه سلامت ایران مکلف شد تا نسبت به پوشش بیمه ای همه مادران باردار فاقد پوشش بیمه تا پایان دوران شیردهی (دو سال بعد از تولد نوزاد) و فرزندان آنها (متولدین جدید) تا پنج سالگی، مطابق آیین نامه بند (الف) ماده (۷۰) قانون برنامه ششم توسعه اقدام نماید.

سازمان های بیمه گر نیز متعهد شدند تا با همکاری وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نسبت به پوشش صد درصد تعرفه زایمان طبیعی در مراکز دولتی و عمومی غیر دولتی و معادل صد درصد تعرفه عمومی غیردولتی در مراکز خیریه و خصوصی، معادل تعرفه بخش دولتی اقدام نمایند.

اقدام به موقع 2تا4 میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه می کند
همانطور که پیشتر گفتیم طبق آمارهای رسمی چیزی حدود 3 میلیون زوج نابارور در کشور داریم که کارشناسان معتقدند چنانچه از این سه‌میلیون زوج حدودا 80-70 درصد با خدمات بیمه ناباروری صاحب فرزند شوند، قریب به دومیلیون زوج می‌توانند تا یک یا دو فرزند داشته باشند و درنهایت دو تا چهار میلیون نفر به جمعیت کشور در پروسه‌ای یک تا دو ساله اضافه خواهد شد.

مسلما این عدد بسیار خوبی است، ضمن اینکه این خانواده‌ها از پیش برای فرزندآوری اعلام آمادگی کرده‌اند، این یعنی بستر خانواده برای آنها مهیا و آماده است. پس فشار، زحمت و استرس فرزندی ناخواسته به دوش آنها نخواهد افتاد، حتی جلوی وضعیت ازهم‌پاشیدگی و افسردگی این خانواده‌ها نیز گرفته می‌شود چرا که ناباروری همواره یکی از سه عامل اصلی طلاق در کشور ما بوده است.

خداحافظی با هزینه های کمرشکن
با اجرای بهینه این طرح هزینه درمان ناباروری که پیشتر بدون بیمه تکمیلی نازایی بسیار سنگین بود برای افراد مشمول تقریبا به صفر می رسد و زوج هایی که پیش از این مجبور بودند برای درمان در مراکز خصوصی حداقل تا 20 میلیون تومان و یا برای یک دوره کامل 50 میلیون تومان هزینه کنند، کمر راست می کنند. به واقع پیش از این هر خانوار ایرانی، برای یک دوره کامل درمان باید درآمدهای نزدیک به یک‌سال از زندگی خود را صرف درمان ناباروری می کرد و روشن است که این امکان برای اکثر زوج‌های نابارور وجود نداشت.

به هر حال و بنابه گفته کارشناسان هزینه‌های درمان ناباروری با توجه به وضعیتی که مصارف پزشکی دارد و تجهیزاتی که به سختی وارد می‌شوند زیاد است و نمی توان انتظار داشت مشکلات یک شبه حل شود. هرچند اقدام اخیر دولت برای پوشش کامل بیمه خدمات ناباروری  و ایجاد شبکه ناباروری در سراسر کشور قدمی بود که باید پیش تر از اینها برداشته میشد اما بی انصافی ست اگر بگوییم کارنامه وزارت بهداشت در این حوزه درخشان نبوده است.
 
آیا بیمه ها توان پرداخت دارند؟
روشن است که صرفا با ابلاغ یک مصوبه نمی‌توان همگانی و رایگان شدن بیمه خدمات ناباروری در کشور را تحقق بخشید و مواجهه با بیمه‌ها در این زمینه مثل همیشه چالش‌های خاص خود را دارد، «حمید چوبینه»  دبیر انجمن علمی باروری و ناباروری ایران در این باره گفته است: اما و اگر مهم این است که آیا صنعت بیمه ما تاکنون در موضوعات پزشکی تکالیف خود را نسبت به مراکز درمانی و نسبت به بیمه شده‌ها درست انجام داده یا خیر، لذا چارچوب‌شناسی و کارشناسی در اجرای این سیاست‌ها امر خیلی مهمی است که چنانچه درست انجام نشود به ضد خود تبدیل خواهد شد.

وی تاکید کرده است که این موضوعات ضمن اینکه برای پزشک مهم است نباید ارتباط مالی مستقیم با بیمار داشته باشد. در واقع بحث‌های تکمیلی نباید به‌گونه‌ای باشد که آسیبش متوجه بیمار گردد. چون اگر این رابطه درست تعریف نشود و ارتباطات مالی به خوبی و درست تنظیم نشوند، آسیب‌های جدی متوجه بیماران خواهد شد و نتیجه‌ دلخواهی از این سیاست‌ گرفته نمی شود.

لزوم همراهی مجلس
در واقع به نظر می رسد تامین منابع مالی طرح نیازمند حمایت مالی از سوی مجلسی هاست و فراموش نکنیم که پیش‌تر معاونت علمی رئیس جمهور در دولت روحانی نیز خواستار حمایت مالی مجلس برای بیمه خدمات ناباروری شده بود، در دولت سیزدهم اما این انتظار از مجلس منطقی تر به نظر می رسد زیرا دولت گام مهمی برای تصویب قوانین مربوطه برداشته و ضوابط پوشش بیمه ای خدمات درمان ناباروری و مراقبت‌های دوران بارداری را به تصویب رسانده است، لذا مشمولین طرح موظفند تا بیمه خدمات ناباروری را به طور تمام و کمال پوشش دهند و البته مجلس باید بازوی توانمندی برای دولت و وزارت بهداشت در راستای تحقق این هدف باشد.