سالم خبر: مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با اشاره به راه‌های بروز مقاومت میکروبی و همچنین جزئیات طرح‌هایی که برای مقابله با این تهدید جهانی در کشورمان برنامه‌ریزی شده است، درباره وضعیت تجویز و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور توضیح داد.

سالم خبر: مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با اشاره به راه‌های بروز مقاومت میکروبی و همچنین جزئیات طرح‌هایی که برای مقابله با این تهدید جهانی در کشورمان برنامه‌ریزی شده است، درباره وضعیت تجویز و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور توضیح داد.

به گزارش سالم خبر، نوشین محمدحسینی، مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو، درباره علل و عوارض بروز مقاومت میکروبی، گفت: مقاومت میکروبی، به معنای مقاوم شدن میکروب‌ها به داروهای ضد میکروب است که از چند طریق ایجاد می‌شود؛ یکی از طریق جهش خود میکروب است. باید توجه کرد که میکروب‌ها موجوداتی هوشمند و زنده‌ای هستند که خودشان را در برابر عوامل مختلف به‌روز کرده و برای بقا تلاش می‌کنند. بنابراین یکی از دلایل مقاومت میکروبی، تغییراتی است که میکروب در ساختارش ایجاد کرده و خودش را مقاوم می‌کند. دلیل دیگر مواجهه میکروب با آنتی‌بیوتیکی است که قدرت کافی ندارد. بنابراین اگر دوره درمان‌مان را ناقص بگذاریم و زودتر از موعدی که پزشک تعیین کرده و فقط با کاهش علائم، آنتی‌بیوتیک‌مان را قطع کنیم یا برای بیماری‌های ویروسی که اساسا عامل بروز آن‌ها باکتری نیست و نیازی به آنتی‌بیوتیک ندارند، از آنتی‌بیوتیکی استفاده کنیم که اصلا جایگاه مصرف ندارد، از سوی میکروب‌های موجود در محیط شناسایی شده و نسبت به آن آنتی‌بیوتیک مقاوم‌سازی می‌شود. در عین حال هم اینکه فکر کنیم که تنها بدن فردِ مصرف‌کننده آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌شود، باور درستی نیست، بلکه میکروب به آنتی‌بیوتیک مقاوم شده و وقتی هم از بدن فردی که آنتی‌بیوتیک بی‌رویه مصرف کرده خارج می‌شود، در بدن افراد دیگر هم نسبت به آنتی‌بیوتیک مقاوم خواهد بود. زیرا میکروب نسبت به آن آنتی‌بیوتیک مقاوم شده و به آنتی‌بیوتیکی قوی‌تر یا دوره درمان طولانی‌تر نیاز دارد. در عین حال دور ریختن نادرست آنتی‌بیوتیک‌هایی که باقی ماندند نیز می‌تواند مقاومت میکروبی را ایجاد کند. یعنی آنتی‌بیوتیک‌هایی را که مصرف نکردیم از طریق زباله  به چرخه طبیعت وارد کنیم.   

چرا داشته‌های آنتی‌بیوتیکی بشر رو به اتمام هستند؟

وی افزود: باید توجه کرد که آنتی‌بیوتیک‌ (پنی‌سیلین) حدود سال ۱۹۲۵ کشف شد، اما ۱۹۵۰ بود که آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان دارو وارد بازار مصرف شدند. حال از همان اولین سالی که آنتی‌بیوتیک‌ها مصرف گسترده پیدا کردند، سال بعدش دیدیم که اولین میکروب‌های مقاوم به پنی‌سیلین گزارش شدند. بنابراین انسان‌ها با ساخت آنتی‌بیوتیک‌های جدید و با طیف وسیع‌تر، وارد مسابقه‌ای با میکروب‌ها شدند، ‌اما اگر به این چرخه توجه کنید، می‌بینیم که در سال‌های ابتدایی میزان بروز مقاومت میکروبی کمتر و میزان آنتی‌بیوتیک‌های تولیدی بیشتر بود. این در حالی است که اکنون میزان آنتی‌بیوتیک‌های مقاوم و شدت و سرعت مقاوم شدن میکروب‌ها از آنچه که به عنوان آنتی‌بیوتیک‌های جدیدی به بازار عرضه می‌شود، بسیار بیشتر است. بنابراین داشته‌های آنتی‌بیوتیکی ما تقریبا رو به اتمام بوده و سال‌هاست که  آنتی‌بیوتیک جدیدی ساخته نشده است. زیرا ساخت یک آنتی‌بیوتیک جدید هزینه‌های بالایی دارد و با این سرعت بروز مقاومت میکروبی، سرمایه‌گذاری در ساخت آنتی‌بیوتیک‌های جدید صرفه ندارد. به همین دلیل در حال حاضر دنیا با این خطر مواجه است که به روزهایی که اصلا آنتی‌بیوتیکی کشف نشده بود، بازگردیم.

آمار تجویز آنتی‌بیوتیک در کشور

محمدحسینی درباره میزان تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور، گفت: از سال ۱۳۷۵ که کمیته‌های تجویز و مصرف منطقی دارو در کشور آغاز به کار کردند، از کل نُسخی که در کل کشور نوشته می‌شد، ۵۵ درصدش حاوی آنتی‌بیوتیک بوده است. یعنی ۵۵ درصد افرادی که به پزشک مراجعه می‌کردند، با تجویز آنتی‌بیوتیک از مطب پزشک خارج می‌شدند، ‌ اما در حال حاضر این میزان به حدود ۳۹ درصد رسیده و در زمینه تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها کاهش داشتیم، اما هنوز این عدد قابل قبول نیست. سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که انتظار دارد بیش از ۲۵ درصد نسخه‌ها حاوی آنتی‌بیوتیک نباشند. البته یک عدد مطلوب ۳۰ درصدی هم وجود دارد، اما ایده‌آل آن ۲۵ درصد است. بنابراین ما هنوز با مطلوب میزان تجویز آنتی‌بیوتیک هم فاصله داریم.  

کدام پزشکان بیشترین میزان آنتی‌بیوتیک‌ را تجویز می‌کنند؟

وی با بیان اینکه به طور طبیعی انتظار می‌رود بیشترین تجویز آنتی‌بیوتیک از سوی متخصصین عفونی انجام شود، گفت: زیرا تخصص متخصصین عفونی حکم می‌کند که بیشترین میزان آنتی‌بیوتیک از سوی آنها تجویز شود، اما متاسفانه بیشترین میزان آنتی‌بیوتیک در کشور ما از سوی پزشکان عمومی تجویز می‌شود. گروه دارویی پنی‌سیلین‌ها که شامل گروه بزرگی هستند، جزو اولین گروه‌های مصرف آنتی‌بیوتیک در کشورمان هستند و بعد از آن گروه ماکرولیدها (گروهی از آنتی‌بیوتیک‌ها) را داریم که بیش از اندازه طبیعی در کشور استفاده می‌شوند.

تقسیم‌بندی سازمان جهانی بهداشت برای آنتی‌بیوتیک‌ها

مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با بیان اینکه سازمان جهانی بهداشت ۱۲ استراتژی برای تجویز و مصرف منطقی دارو ارائه داد، گفت: این سازمان درباره آنتی‌بیوتیک‌ها یک استراتژی جدید اضافه کرد و آنتی‌بیوتیک‌ها را به سه گروه تقسیم کرد؛ یک گروه آنتی‌بیوتیک‌هایی بودند که نسبت به آن‌ها مقاومت میکروبی ایجاد شده، یک گروه آنتی‌بیوتیک‌هایی هستند که پتانسیل بالایی برای ایجاد مقاومت میکروبی نسبت به آن‌ها وجود دارد که نام آن‌ها را گروهی که باید تحت مراقبت باشند، گذاشتند و گروه سوم هم آنتی‌بیوتیک‌هایی هستند که هنوز وارد فاز مقاومت میکروبی نشدند و هنوز تا مقاومت میکروبی نسبت به آن‌ها فاصله وجود دارد. بر این اساس سازمان جهانی بهداشت به پزشکان توصیه کرد که اگر آنتی‌بیوتیک‌تراپی می‌کنید، گروه دوم یعنی گروه تحت مراقبت را با دقت استفاده کنید و آن‌ها را برای موارد ضروری نگه دارید و از گروه سومی که پتانسیل کمتری در برابر مقاومت میکروبی دارند، بیشتر استفاده کنید.

پایلوت "آموزش آنتی‌بیوتیکی به پزشکان" و کاهش ۲۰ درصدی تجویز آنتی بیوتیک‌های تحت مراقبت

محمدحسینی با بیان اینکه متاسفانه ما در کشورمان تا سال گذشته با سرعت بالایی از گروه تحت مراقبت استفاده می‌کردیم و طبیعتا آن‌ها را به سمت مقاوم شدن سوق می‌دادیم، گفت: در سال گذشته دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو، آنتی‌بیوتیک‌های موجود در کشور را بر اساس تقسیم‌بندی سازمان جهانی بهداشت، دسته‌بندی کرد و در مطالعه‌ای به صورت پایلوت آموزش‌های لازم را درباره جایگزینی آن‌ها برای هشت بیمارستان‌ ارائه داد. بر این اساس پزشکان را در این بیمارستان‌ها نسبت به بحث مقاومت میکروبی حساس کردیم و بعد از آن در نتایج مشاهده کردیم که بعد از ارائه این آموزش‌ها، تجویز از آنتی‌بیوتیک‌های تحت مراقبت به میزان ۲۰ درصد کاهش یافت و تجویزها از گروهی آغاز شد که احتمال مقاومت میکروبی نسبت به آن‌ها کمتر بود. در عین حال ما منتظر بودیم که نتیجه این مطالعه استخراج شود و حالا که این اقدام انجام شده، ‌ به سمت کشوری کردن این طرح با همکاری معاونت درمان وزارت بهداشت پیش خواهیم رفت.

مدیریت «ناخوشی‌های جزئی» از سوی داروسازان؛ در انتظار تعیین تعرفه

وی با بیان اینکه راهکار مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها، آموزش به پزشکان، مردم و آموزش به داروسازان است، گفت: در حوزه داروسازان هم طرح خوبی را داریم که البته هنوز اجرایی نشده است. در دنیا اقدام مناسبی که هم کمک خوبی به اقتصاد مردم بوده و هم برای شناسایی بیماری‌ها، اقتصاد سلامت و سازمان‌های بیمه‌گر کمک کننده است، استفاده از مدیریت ناخوشی‌های جزئی از سوی داروسازان در داروخانه است. بر این اساس ۲۰ ناخوشی جزئی معمولی تعریف شده و در کتابی در اختیار داروسازان قرار می‌گیرد. بر این اساس داروساز در هنگام مراجعه بیمار به داروخانه، از او یکسری سوال می‌پرسد. عمده بیماری‌های خود محدود شونده، علائم‌شان کاملا با کمک موارد غیر آنتی‌بیوتیک و توسط داروسازان قابل کنترل‌اند و وقتی علائم کنترل شوند و بیمار درست هدایت شود، هم به سرعت بهبود می‌یابد و هم نیازی به استفاده از آنتی‌بیوتیک ندارد. در نتیجه خطر مقاومت میکروبی کاهش یافته و از طرفی هم هزینه‌های بیمار هم کاهش می‌یابد. در سازمان غذا و دارو این طرح ابلاغ شده و استاندارد خدمت آن هم تدوین شده است، اما باید تعرفه آن تعیین شود که قابلیت اجرا داشته باشد.

مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو درباره خطر شیوع میکروب‌های مقاوم به درمان و بیماری‌هایی مانند پنوموکوک که اکنون در کشور و در بین اطفال شایع شده است، ‌گفت: این خطر بسیار بالاست، آن هم نه فقط درباره عفونت‌های پنوموکوک، بلکه درباره همه عفونت‌ها می‌تواند رخ دهد. سال ۱۳۹۱ سازمان جهانی بهداشت شعاری را برای همه دنیا اعلام کرد مبنی بر "مقاومت میکروبی، یک تهدید جهانی است". زیرا از آنجایی که میکروب مقاوم می‌شوند، با سفرهای ما، جابجایی ما و وسایل ما و ... می‌تواند جابجا شوند. بنابراین مقاومت می‌کروبی همه دنیا را دارد تهدید می‌کند.